Badania doświadczalne nad wpływem 3,7% roztworu formaliny na miedniczkę, kielichy i nerkę królika
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 1983/36/1.

Roztwory formaliny stosowano dotychczas u chorych na nowotwory pęcherza moczowego, u których ogólny ciężki stan nie pozwalał na wy­konanie zabiegu radykalnego (2, 4, 7). Formalina denaturuje białko, dzia­ła ściągająco na błonę śluzową i na tej drodze hamuje krwawienie spo­wodowane rakiem pęcherza. Whittaker i Selwyn (7) uważają, że roz­twory formaliny działają jedynie przez styczność z tkankami, natomiast nie zachodzi zjawisko absorpcji formaliny do surowicy krwi.

Pojawiają się jednak doniesienia o powikłaniach podczas stosowania formaliny wywołane, niezauważonymi wcześniej odpływami pęcherzowo--moczowodowymi. Przejawiają się one zwykle martwicą śluzówki pę­cherza, zwężeniem śródściennych odcinków moczowodu, wstrząsem sep­tycznym, martwicą brodawek nerkowych i zwłóknieniem nerki (2, 4, 7).

Ze względu na brak wyczerpujących opracowań, dotyczących działa­nia formaliny na nerki po jej przedostaniu się do miedniczek i kielichów nerkowych drogą wstecznego odpływu pęcherzowo-moczowodowego, po­stanowiono dokonać próby wyjaśnienia tego zagadnienia, używając do doświadczeń królików, u których odpływ pęcherzowo-moczowodowy jest zjawiskiem fizjologicznym.

MATERIAŁ I METODA

Do badań użyto 60 królików samców, o ciężarze ciała od 3,5 do 4,0 kg. Wiek zwierząt wahał się od 10 do 12 miesięcy. Zwierzęta podzielono na trzy równe grupy.

W pierwszej grupie, w narkozie eterowej, po odkażeniu ujścia ze­wnętrznego cewki 1,0% sterinolem wprowadzono cewnik Nelatona Nr 5 Charr, do pęcherza i odprowadzano mocz. Następnie podawano przez cewnik do pęcherza 30,0?40,0 ml 3,7% roztwór formaliny. Po usunieciu cewnika zamykano ujście zewnętrzne cewki przez ucisk jałowym ga­zikiem, utrzymując formalinę w pęcherzu przez 5 minut.1 Po zwolnieniu ucisku występowało u królików parcie z natychmiastowym oddaniem moczu, a kilkanaście królików oddało płyn zawierający domieszkę krwi

W drugiej grupie wyłaniano najpierw lewy moczowód i wszczepiano go w skórę, a do pęcherza podawano roztwór formaliny.

Trzecią grupę dwudziestu królików traktowano jako grupę kontrol­ną. Dziesięciu królikom tej grupy podawano do pęcherza przez cewnik roztwór soli fizjologicznej.

Po pięć królików grupy usypiano w drugiej, piątej i dziesiątej dobie, a pozostałe pięć królików z każdej grupy usypiano po pięciu tygodniach. Zwierzęta poddano badaniom sekcyjnym. Podczas sekcji pobierano w ca­łości nerki wraz z miedniczkami, rozcinano je i zanurzano do roztworu Carnoya. U królików, które przeżyły okres pięciu tygodni mierzono ciś­nienie tętnicze krwi przez wkłucie igły do lewej tętnicy szyjnej We­wnętrznej.

Wyjęte nerki poddawano badaniom makro- i mikroskopowym. Skraw­ki preparatów przygotowano według techniki parafinowej i barwiono je hematoksyliną ? eozyną, metodą Azan wg Heidenheina i metodą wy-srebrzania Gomoriego.

WYNIKI

U zwierząt pierwszej grupy w drugiej dobie po podaniu do pęcherza 3,7% roztworu formaliny spostrzegano na podłużnym przekroju nerki przekrwienie miąższu oraz zatarcie granicy między warstwą korową i rdzeniową. Śluzówka miedniczek nerkowych i kielichów była zmatowiała i blada. Badaniem mikroskopowym stwierdzono ogniskową martwicę nabłonka ze złuszczaniem się nabłonka miedniczki i obrzękiem w war­stwie podśluzowej; Uwidoczniło się przekrwienie miąższu nerek (ryc. 1). W piątej dobie na przekroju podłużnym nerki stwierdzono prawid­łową śluzówkę miedniczek, a miąższ nerek był przekrwiony szczególnie w warstwie podtorebkowej. W obrazach mikroskopowych torebka włók­nista nerek była prawidłowej grubości. Spostrzegano również liczne pod-torebkowe wylewy krwawe. W obrębie kłębków i kanalików obserwo­wano także wylewy krwawe oraz przekrwienie w obrębie całego miąż­szu nerki tej warstwy (ryc. 2).

W dziesiątej dobie doświadczenia nerki miały pogrubioną torebkę włóknistą, a miąższ był prawidłowy. Pogrubiałe miedniczki nerkowe wyścielała prawidłowa błona śluzowa. W badaniach mikroskopowych nie spostrzegano przekrwienia miąższu, natomiast w naczyniach krwionoś­nych uwidocznił się rozplem śródbłonków i fibroblastów wokół naczyń. Przy pomocy barwienia Azan wykazano rozpoczynające się włóknienie okołonaczyniowe (ryc. 3).

Po pięciu tygodniach nerki miały prawidłową konsystencję, a po­grubiałe torebki włókniste złuszczały się z trudem. Na przekroju pod­łużnym miąższ nerek był prawidłowy, a warstwa korowa dobrze od­graniczona od warstwy rdzeniowej. Miedniczki nerkowe miały mniej­szą pojemność i pogrubiałe ściany. W obrazach mikroskopowych stwier­dzono prawidłowe kłębki i kanaliki nerkowe, a zmiany - włókniste około­naczyniowe były bardziej zaawansowane, niż obserwowane w dziesią­tej dobie doświadczenia. Nabłonek miedniczki nerkowej był prawidło­wy, a w błonie podśluzowej silnie wyrażony proces włóknienia (ryc. 4).

U królików, u których wyłaniano lewy moczowód i podawano do pęcherza 3,7% roztwór formaliny nie stwierdzono w drugiej, piątej i dziesiątej dobie oraz w piątym tygodniu doświadczenia zmian mikrosko­powych w obrębie przynależnej nerki.

W grupie kontrolnej we wszystkich okresach doświadczenia nie spo­strzegano w badaniach makro- i mikroskopowych odchyleń od stanu pra­widłowego.

OMÓWIENIE WYNIKÓW

U wszystkich królików po podaniu do pęcherza 3,7% roztworu for­maliny występowały zmiany w pęcherzu i w moczowodach opisane w poprzednich doniesieniach (5, 6) oraz zmiany wsteczne w miedniczkach i samych nerkach. Zmiany wsteczne w miedniczkach i proces włóknie­nia okołonaczyniowego nasilały się w miarę upływu czasu. Jednak nie były spostrzegane w grupie drugiej u zwierząt z wyłonionym moczowo­dem co może przemawiać za tym, iż formalina nie wchłania się do krwio­obiegu. Uszkadza więc miedniczki i nerki tylko na drodze wstecznego odpływu pęcherzowo-moczowodowego, przez styczność z tkankami.

Na pokreślenie zasługuje fakt, że mimo opisanych zmian okołona-czyniowych w nerce, ciśnienie tętnicze nie wykazywało tendencji zwyż­kowych. Średnie ciśnienie tętnicze u wszystkich królików wahało się w granicach 90?110 mm Hg. Podobne ciśnienie stwierdzono u zwierząt z wyłonionym moczowodem, u których badaniem mikroskopo)wym nie stwierdzono zmian w nerkach.

Masywne zrosty torebek włóknistych z tłuszczowymi są dowodem na istnienie wcześniej wyjaśnionego zjawiska (1), iż torebka tłuszczowa sta­nowi jak gdyby przeszczep naczyniowy dla niedokrwionej nerki. Po­twierdzają to badania mikroskopowe obrazujące narastanie procesu włók­nienia okołonaczyniowego w uszkodzonej formaliną nerce.

Własne spostrzeżenia znajdują potwierdzenie w doniesieniach innych autorów (2, 3, 7), którzy po dopęcherzowym podaniu 3,7% roztworu for­maliny obserwowali ostrą martwicę brodawek nerkowych, zanik czyn­ności nerki, podwyższenie poziomu mocznika i inne.

Wcześniejsze badania makro- i mikroskopowe pęcherza i moczowodu oraz obecnie spostrzegane zmiany patologiczne w miedniczkach i ner­kach pozwalają wysunąć ogólny wniosek, że w razie istnienia odpływu pęcherzowo-moczowodowego podawanie formaliny u człowieka jest prze­ciwwskazane. Dlatego przed każdym zamierzonym podaniem formaliny do pęcherza powinno się wykonać radiologiczne badanie pęcherza.

WNIOSKI

1.Wprowadzony do pęcherza królika 3,7% roztwór formaliny wywo­ łuje zmiany patologiczne w nerkach.

2.Zmiany występujące w nerkach są spowodowane przedostawaniem się roztworu formaliny z pęcherza do miedniczek nerkowych drogą od­ pływów pęcherzowo-moczowodowych.

3.Odpływ pęcherzowo-moczowodowy u człowieka, wykazany cysto- graficznie, stanowi przeciwwskazanie do wprowadzenia roztworów for­ maliny do pęcherza.

Panu Profesorowi Henrykowi Nowakowi, Kierownikowi Zakładu Patomorfologii Akademii Medycznej w Białymstoku ii Jego asystentowi dr Karolowi Gugale wy­rażamy swoją wdzięczność i podziękowanie za pomoc w wykonywaniu badań hi­stopatologicznych.

1. Cieślik R.: Doświadczalne gojenie się zeszytych i nie zeszytych ubytków otrzewnej na prawidłowym i niedokrwionym podłożu z uwzględnieniem stymula­cji elektrycznej. Pol. Przeg. Chir., 1978, 50, 911.
2. Fishbein P. G., McCurdy K., De Franzo R. D., Murphy J. J.: Irreyeirisitole bilateral ureteral obstruction from intravesicail formaldehyde solution. JAMA, 1974, 228, 87,2
3. Hornak M.,, Zva-ra V.: Hydrostatic presure techniąue and intravesical inatiliation of formalin: new method for the Control of severe bleeding from the 'Wiader. Int. Uirol. Nephrol.. 1976, 8, 129.
4. Mucahy J. J., Farrow G. M., Furlow W. L., Leary F.: The ef­fect of intravesdcal formalin on the destruction and regeneration the canine blad­der. Urology, 1976, 15, 177.
5. Piaszczyński J., Witeska A., Gugala A., Pogod-ski E.: Badania doświadczalne zmian ściany pęcherza wywołanych 3,7% roztworem formaliny. Urol. Pol. (w druku)
6. Piaszczyński J., Krzeski T., Cieślik R.: Zmia­ny
7. Whittaker J. R., Setwyn Z. S.: Effects of formailin on blader. urethelium. J. Uroi, 1975, 6, 860.