PTU - Polskie Towarzystwo Urologiczne

PRZYDATNOŚĆ MARKERÓW NOWOTWOROWYCH CEA I AFP W SUROWICY KRWI I W MOCZU U CHORYCH Z RAKIEM PĘCHERZA MOCZOWEGO NA PODSTAWIE MATERIAŁU KLINIKI UROLOGII AKADEMII MEDYCZNEJ W BYDGOSZCZY
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 1997/50/4.

autorzy

Mieczysław Gajda, Janusz Tyloch, Ferdynand Tyloch, Renata Sujkowska
Katedra i Zakład Patomorfologii Klinicznej AM w Bydgoszczy
Kierownik: prof. zw. dr hab. med. Jan Domaniewśki
Katedra i Klinika Urologii Akademii Medycznej w Bydgoszczy
Kierownik: drn. med. Ferdynand Tyloch

słowa kluczowe

pęcherz moczowy rak pęcherza moczowego CEA w moczu CEA w surowicy AFP w moczu ? AFP w surowicy

streszczenie

Cel pracy. Antygen karcinoembrionalny (CEA) i alfafetoproteina (AFP) są
uznanymi markerami nowotworowymi. Oznaczanie ich poziomów w suro-
wicy krwi jest przydatne w diagnostyce i monitorowaniu niektórych proce-
sów nowotworowych. Przydatność kliniczna oznaczania wartości tych anty-
genów w surowicy krwi i w moczu u chorych z rakiem przejściowokomórko-
wym pęcherza moczowego jest mało znana.
Materiał i metoda. W pracy dokonano oznaczenia norm wartości tych
antygenów w surowicy krwi i w moczu oraz oceny przydatności oznacza-
nia tych wartości u chorych z potwierdzonym histopatologicznie rakiem
przejściowokomórkowym pęcherza moczowego. Dla oznaczenia prawi-
dłowego poziomu CEA i AFP w surowicy krwi i w moczu przeprowadzono
badania u 225 zdrowych pracowników Bydgoskiej Fabryki Taśm Tech-
nicznych PASAMON i 100 studentów AMB. W ten sposób wyznaczono
normy CEA u mężczyzn i kobiet, które wynoszą w surowicy krwi 0-10 ng/
ml, w moczu 0-42 nglml. Normy AFP w surowicy krwi wynoszą u męż-
czyzn 0-12 ng/ml, u kobiet 0-21 ng/ml, w moczu natomiast odpowiednio
0-13 ng/ml i 0-8,9 ng/ml.
Wyniki. U 163 chorych stwierdzono podwyższone wartości CEA w moczu.
Stanowi to 72% wszystkich chorych z rakiem pęcherza moczowego. War-
tości CEA w moczu wzrastają wraz ze wzrostem histologicznej złośliwości
guza. Podobnych zależności nie stwierdzono w surowicy krwi. Również
wartości AFP zarówno w surowicy krwi, jak i w moczu najczęściej mieszczą
się w granicach wartości prawidłowych.
Wyniki. Uzyskane wyniki potwierdzają przydatność oznaczania poziomów
CEA jedynie w moczu u chorych na raka pęcherza moczowego.

WSTĘP


W ostatnich latach przedmiotem badań stał się wpływ odporności ustro-

ju na powstawanie i rozrost tkanki nowotworowej. Obserwuje się dyna- miczny rozwój doświadczalnej i klinicznej immunologii nowotworów. U chorych ze zmianami nowotworowymi stwierdzono obecność antygenów związanych z komórką nowotworową oraz przeciwciał skierowanych swoiście przeciw tym antygenom. Podstawę do udowodnienia istnienia swoistych antygenów nowotworowych stworzyły badania Foleya w 1953 roku oraz Prehna i Maina w 1957 roku [7,14].


Dotychczas udało się wykazać swoiste antygeny nie tylko w pracach doświadczalnych na zwierzętach, ale również u ludzi. Antygen karcino- embrionalny (CEA) został po raz pierwszy opisany w 1965 roku przez Golda i Freedmana [9]. Początkowo obecność CEA we krwi obwodowej traktowano jako swoisty antygen dla raka okrężnicy i odbytnicy. W póź- niejszych badaniach okazało się, że podwyższone CEA w surowicy krwi wykryto u chorych na raka płuc, jajników, a również w schorzeniach nienowotworowych żołądka, jelit, stanach zapalnych płuc, rozedmy oraz poalkoholowej marskości wątroby [2, 5,10,11,12].


Drugim antygenem związanym z komórką nowotworową jest alfafe- toproteina (AFP), która została wykryta w 1956 roku w osoczu kilkutygo- dniowych płodów. Zastosowanie bardzo czułych metod identyfikacyjnych umożliwiło wykrycie AFP również w osoczu osób dorosłych zarówno w stanach fizjologicznych, jak i patologicznych [3, 6, 8,10]. Od czasu stwierdzenia wzrostu stężenia AFP w surowicy krwi w pier- wotnych nowotworach wątroby i przerzutach do wątroby, nowotworach jąder i jajników, podobnie jak CEA określana jest markerem procesu no- wotworowego. Wzrost stężenia AFP opisano również w przewlekłym zapaleniu wątroby, schorzeniach metabolicznych, a nawet u kobiet cię- żarnych [1].


CEL PRACY


Celem pracy było oznaczenie wartości stężeń antygenu CEA i AFP w surowicy krwi i w moczu u ludzi zdrowych oraz porównanie ich z war- tościami u chorych ze zmianami nowotworowymi pęcherza moczowego, potwierdzonymi badaniami histopatologicznymi. W pracy podjęto się oceny przydatności tych badań we wczesnym wykrywaniu ognisk no- wotworowych, jak również w monitorowaniu procesu leczenia raka pę- cherza moczowego.


MATERIAŁ I METODA


Dla ustalenia prawidłowego poziomu stężenia CEA i AFP w surowicy krwi i w moczu przeprowadzono badania u 225 zdrowych pracowni- ków Bydgoskiej Fabryki Taśm Technicznych, PASAMON oraz u 100 stu- dentów AMB.


Aby odpowiedzieć na pytanie, jaka jest przydatność antygenu CEA i AFP we wczesnym wykrywaniu ognisk nowotworowych i monitorowa- niu choroby nowotworowej pęcherza moczowego, materiał do badania stanowili chorzy ze zmianami nowotworowymi pęcherza moczowego, leczeni w Klinice Urologii AMB w okresie od 1. 03.1989 do 1. 06.1993. W tym czasie leczono 226 chorych, w tym 154 mężczyzn i 72 kobiety. Prze- ciętna wieku mężczyzn wynosiła 58 lat, a kobiet 53 lata. Wszyscy chorzy w pierwszym dniu pobytu w klinice oddawali mocz w ilości 100 ml do steryl- nego naczynia, a następnie pobierano im krew żylną w ilości około 5 ml. Otrzymany materiał badany był w Zakładzie Patomorfologii Klinicznej AMB. Stężenia CEA i AFP oznaczano metodą radioimmunologiczną uży- wając zestawów RIA Ośrodka Produkcji Izotopów w Świerku, opartych na zasadzie podwójnego przeciwciała w przypadku CEA, a pojedynczego w przypadku AFP.


WYNIKI BADAŃ


Za prawidłowe stężenie CEA w surowicy krwi osób zdrowych przy użyciu wymienionych zestawów przyjęto wartość 0-10 ng/ml, natomiast za prawidłowe stężenie CEA w moczu osób zdrowych przyjęto wartości 0-42 ng/ml. Prawidłowe wartości CEA u mężczyzn i kobiet nie różnią się statystycznie w surowicy krwi i w moczu. Za prawidłowe stężenie AFP w surowicy krwi osób zdrowych przyjęto u mężczyzn wartości 0-12 ng/ml, u kobiet 0-21 ng/ml. Za prawidłowe stężenie AFP w moczu u osób zdrowych przyjęto wartości 0-13 ng/ml u mężczyzn, a u kobiet 0- 8,9 ng/ml. Na 226 chorych podejrzanych o nowotwór pęcherza moczo- wego, w badaniu histopatologicznym stwierdzono u wszystkich chorych raka przejściowokomórkowego (carcinoma transitionale) o różnym stopniu histologicznego zaawansowania. Tak więc według klasyfikacji histopato- logicznej G-0 stwierdzono u 6 chorych, G-l u 82 chorych, G-2 u 108 cho- rych, G-3 u 26 chorych, a G-4 u 4 chorych.


Średnia poziomu antygenu CEA w surowicy krwi dla wszystkich stop- ni zróżnicowania histopatologicznego wynosiła 9,7 ng/ml, przy czym najwyższy poziom był w grupie chorych zaliczonej do G-4 i wynosił 12,3 mg/ ml. Średnia poziomu antygenu CEA w moczu dla wszystkich stopni zróżnicowania histopatologicznego wynosiła 66,8 mg/ml, przy czym najwyższa była w grupie chorych G-4 i wynosiła 120,4 mg/ml. Średnia poziomu stężenia antygenu AFP w surowicy krwi wynosiła 6, 6 ng/ml, przy czym najwyższa była w grupie G-4 i wynosiła 9,2 ng/ml. Natomiast średnia poziomu AFP w moczu wynosiła 4,9 ng/ml. W grupie G-4 po- ziom AFP był najwyższy i wynosił 8,1 ng/ml. Szczegółowe zestawienie poziomów średnich stężeń CEA i AFP w surowicy krwi i w moczu przed- stawiono w tabelach I i II.


OMÓWIENIE


Zdaniem Szamatowicza wartość diagnostyczna oznaczenia stężenia CEA i AFP w surowicy krwi w odniesieniu do chorób nowotworowych ma ograniczone znaczenie [13, 15]. Wyniki uzyskane w naszych bada- niach potwierdzają także małą przydatność oznaczania poziomu CEA i AFP w surowicy krwi u chorych z rakiem pęcherza moczowego, szcze- gólnie we wczesnych okresach rozwoju choroby nowotworowej. Podwyższony poziom CEA w moczu uzyskaliśmy u około 72% cho- rych z rakiem pęcherza moczowego potwierdzonego badaniami histopa- tologicznymi. Stężenie CEA w moczu wzrasta wraz ze stopniem histopa- tologicznego zaawansowania guza, osiągając najwyższe wartości u cho- rych z grup G-3 i G-4. Podwyższone wartości CEA w moczu obserwuje się również w grupach G-l i G-2.


Guinan uzyskał podwyższony poziom CEA w moczu u 59% chorych, Hall ?u 66% chorych [10]. W naszych badaniach stwierdzono, że podwyższony poziom CEA w moczu występuje również w stanach infekcyjnych dróg mo- czowych, osiągając czasami bardzo wysokie wartości. W tych przypadkach w diagnostyce różnicowej przydatne może być prawidłowo wykonane ba- danie cytologiczne osadu moczu.


Mimo potwierdzenia histologicznego złośliwych zmian nowotworo- wych pęcherza moczowego, poziom AFP w moczu był tylko nieznacznie podwyższony, i to tylko w grupach G-3 i G-4. W dostępnym polskim piśmiennictwie nie znaleźliśmy żadnych donie- sień dotyczących oznaczania poziomu stężenia CEA i AFP w moczu. Uzy- skane przez nas wyniki potwierdzają przydatność oznaczania poziomu CEA jedynie w moczu.


WNIOSKI


1.Oznaczanie stężeń AFP w surowicy krwi i w moczu oraz CEA w surowicy krwi u chorych z rakiem pęcherza moczowego jest mało przy- datne.


2.Poziom stężenia antygenu CEA w moczu wzrasta wraz ze stopniem histopatologicznego zaawansowania guza i dlatego jest przydatne w dia- gnostyce i monitorowaniu leczenia zmian nowotworowych.


3.W badaniach naszych poziom stężenia antygenu CEA w surowicy krwi wynosi u obu płci 0-10 ng/ml, w moczu natomiast 0-42 ng/ml. Poziom stężenia AFP w surowicy wynosi u mężczyzn 0-12 ng/ml, u ko- biet 0-21 ng/ml, w moczu natomiast u mężczyzn 0-13 ng/ml, a u kobiet 0-8,9 ng/ml.

piśmiennictwo

  1. [1] Baldwin, R. W., Barker, C. R.: Antigenic composition of transplanted rat hcpatomas
  2. originally induced by 4-dimethylaminoazobenzone. Br. J. Cancer., 1967,21,338-344.
  3. [2] Bręborowicz, J.: Antygen rakowo-embrionalny (CEA) ? rozczarowanie, czy nadzie-
  4. ja na przyszłość. Post. Hig. i Med. Dośw., 1975, 30,145-150.
  5. [3] Caballero, C, Vekemans, M., Lopez del Campo, J. C, Robyn, C: Serum alpha-
  6. fetoprotein in adults, in women during pregnancy in children at birth and during the
  7. first week of life: a sex difference. Am. J. Obstet Gynec, 1977,127,384-388.
  8. [4] Cillari, E., Bellavia, A., Romano, G. C: Carcinoembryonic antigen as a monitor in
  9. breast cancer. Am. J. Repr. Immunol, 1981,1,269-273.
  10. [5] Domaniewski, ]., Balcar-Boroń, A., Cetnarowski, L., Wysocki, M., Sujkowska,
  11. R., Szaflarska, M.: Badania nad wpływem niektórych czynników na poziom antyge-
  12. nu karcinoembrionalnego i alfafetoproteiny w surowicy krwi u dzieci. Pediatria Pol-
  13. ska., 1986, 2, 61-66.
  14. [6] Fabiszewski, R.: Białka powierzchni komórki związane z transformacją nowotworo-
  15. wą. Post. Biol. Kom., 1977,3,225-229.
  16. [7] Foley, E. ].: Antigenic properties of methylcholanthrene induced tumors in mice of the
  17. strain of origin. Cancer Res., 1953,13, 835-841
  18. [8] Fuks, A., i wsp.: Carcinoembryonic antigen (CEA). Molecular biology and clinical
  19. significance. Biochem. Biophys. Acta., 1975,123, 417-420.
  20. [9] Gold, R, Freedman, S. O.: Demonstration of tumor specific antigens in tumor colonic
  21. carcinomata by immunological and absorption techniąues. J. Exp. Med., 1965,121,
  22. 439_443.
  23. [10] Hall, R., Laurence, D. J. R., Stevens, U., James, R., Roberts, S., Neville, A. M:
  24. Carcinoembryonic antigen in the urine of patients with urothelial carcinoma. Br.
  25. Med. ]., 1972, 3, 609-613.
  26. [11] Hankę, ]., Krajewska, B., Lutz, W.: Przydatność biomarkerów nowotworowych dla
  27. wczesnej detekcji zmian rakowych w pęcherzu moczowym osób eksponowanych na
  28. aminy aromatyczne. Med. Prac, 1989, 6,40-455.
  29. [12] Laurence, D. J. R., Stevens, U., Bettelheim, R., Darayd, Leess C, Turberville, C,
  30. Alexander, P, Johns,E. W., Munro-Neville, A.: Role of plasma carcinoembryonic
  31. antigen in diagnosis of gastrointestinal, mammary andbronchial carcinoma. Br. Med.
  32. J., 1972, 60, 5.
  33. [13] Plusa, T., Bejm, Józefczak, E., Piechota, W., Mamecka, B.: Stężenie alfa-fetoproteiny
  34. w surowicy w materiale z płukania oskrzelowo-pęcherzykowego chorych na raka płuc i
  35. inne choroby układu oddechowego. Pneumonol.-alergol. Pol., 1992,60,1-2,15.
  36. [14] Prehn, R. T., Main, J. M.: Immunity to metylcholantren induced saeromas. J. Natl.
  37. Cancer Inst., 1957,18, 769-773.
  38. [15] Szamatowicz, M.: Metody radioimmunologiczne i radiokompetycyjne stosowane w
  39. Klinice, podręcznik pod red. F. Kokota, PZWL, Warszawa, 285-288 .