PTU - Polskie Towarzystwo Urologiczne

OCENA WARTOŚCI PROGNOSTYCZNEJ OZNACZANIA EKSPRESJI IZOANTYGENÓW UKŁADU ABH W RAKU PĘCHERZA MOCZOWEGO
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 1996/49/3.

autorzy

Paweł Szymanowski, Zbigniew Kwias, Piotr Nowakowski
Z Katedry i Kliniki Urologii Akademii Medycznej im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik Katedry i Kliniki: prof. dr hab. med. Zbigniew Kwias

słowa kluczowe

pęcherz moczowy rak izoantygeny A, B, H

streszczenie

W pracy zbadano występowanie izoantygenów grupowych krwi układu ABH
w rakach pęcherza moczowego u 97 chorych w różnym stadium zaawanso-
wania i o różnym stopniu złośliwości histologicznej. U 74 chorych oceniono
wpływ ekspresji izoantygenów ABH na przeżywalność w okresie 3-letniej ob-
serwacji. W grupie chorych z guzami ABH (+) śmiertelność wynosiła 32%,
podczas gdy wśród chorych z guzami ABH (-) śmiertelność sięgała 83%.
Poddano ocenie również wpływ ekspresji izoantygenów układu ABH na poja-
wianie się nawrotów i progresji u 30 chorych z powierzchownymi rakami pę-
cherza moczowego. Zaobserwowano, że brak ekspresji izoantygenów ABH
wiąże się ze znacznie większą liczbą odsetek chorych z nawrotami lub progre-
sją choroby. W grupie chorych z guzami ABH (+) wznowy wystąpiły u 19%, a
progresja u 5% badanych, podczas gdy w grupie chorych z guzami ABH (-)
nawroty były u 67%, a progresja u 78% obserwowanych.

Najlepiej poznane czynniki prognostyczne w raku pęcherza moczowego – to

stopień naciekania ściany pęcherza (T) oceniany przedoperacyjnie na podsta- wie szeregu metod diagnostycznych i pooperacyjnie za pomocą badania histo- patologicznego oraz stopień zróżnicowania histologicznego (G). W celu jeszcze dokładniejszej i wcześniejszej identyfikacji raków pęcherza moczowego o złym rokowaniu prowadzi się poszukiwania bardziej pewnych i skutecznych wyznaczników biologicznych nowotworów. Próby scharakteryzo- wania nowotworów pęcherza moczowego podjęto między innymi za pomocą oceny ekspresji antygenów powierzchni komórkowej, takich jak: izoantygeny ABO (H), antygen Thomsen-Friedenreicha, antygenu Lewisa, oceny ektopo- wcgo wydzielania beta choriongonadotropiny, obecności i stężenia w surowicy krwi antygenu rakowo-płodowego, oceny ploidii komórek nowotworowych (3, 4,6,8,9, 10, 14, 15, 17).


Izoantygeny grupowe krwi występują w nabłonku przejściowokomórkowym pęcherza moczowego oraz w nabłonku niektórych raków pęcherza moczowego. W 1975 r. Decenzo, badając grupę 22 chorych z rakiem pęcherza moczowego, opisał zaburzenia w ekspresji izoantygenów grupowych krwi układu ABH. Stwierdził, że większość badanych raków, które wykazywały brak izoantyge- nów ABH było w stadium naciekania, a wszystkie wykazujące ekspresję izoan- tygenów ABH były powierzchowne (6). W następnych latach spostrzeżenia te zostały potwierdzone badaniami większych grup chorych przez innych autorów (11, 13). W kolejnych pracach stwierdzano korelację między brakiem ekspresji izoantygenów układu ABH a wzrostem stopnia złośliwości histologicznej (G) i stadium zaawansowania (T) w raku pęcherza moczowego (1,2,5,7). Poza tym niektórzy autorzy, badając duże grupy chorych z powierzchownymi rakami pę- cherza moczowego, stwierdzili zwiększone ryzyko progresji dotyczącej stopnia złośliwości histologicznej oraz stadium zaawansowania, a także większą ten- dencję do powstawania nawrotów w rakach, które wykazywały brak izoantyge- nów ABH (4, 7, 14).


Celem pracy była ocena wartości prognostycznej oznaczania ekspresji izoan- tygenów ABH w rakach pęcherza moczowego.


MATERIAŁ I METODA


U 97 chorych z pierwotnym rakiem pęcherza moczowego leczonych w Klini- ce Urologii Akademii Medycznej w Poznaniu w latach 1989 i 1990, poza ruty- nowymi badaniami laboratoryjnymi, cystoskopią, ultrasonografią przezbrzuszną i śródpęcherzową, badaniami histopatologicznymi, wykonano badania immu- nohistocherniczne na skrawkach parafinowych z materiału pooperacyjnego uzy- skanego drogą elektroresekcji przezcewkowej. Badania immunohistochernicz- ne, które polegały na oznaczeniu ekspresji izoantygenów grupowych krwi ukła- du ABH, były wykonywane w Zakładzie Patologii Nowotworów Katedry Onko- logii Akademii Medycznej w Poznaniu. Antygeny A i B wykrywano za pomocą przeciwciał monokloalnych mysich anty-A i anty-B metodą ABC (awidyna- biotynylowana peroksydaza), natomiast antygen H wykrywano metodą PAP (peroksydaza-antyperoksydaza) za pomocą lektyny UEA- 1 (ulex europaeus łectin-type 1).


Rozkład reakcji pozytywnej dla antygenów grupowych krwi układu ABH oceniano według szacunkowego procentowego udziału tkanki reagującej i za- szeregowywano wstępnie do przedziałów I – do 25% reakcji pozytywnej, II – 25 do 50%, III – 50 do 75% i IV – 75 do 100%. Ostatecznie uznano za ekspre- sję antygenów grupowych krwi układu ABH występowanie reakcji pozytywnej w powyżej 25% utkania raka na badanym skrawku. Występowanie reakcji po- zytywnej dla antygenu H u chorych z grupą krwi A lub B przy braku reakcji dla A lub B uznawano za brak ekspresji izoantygenów. W grupie krwi AB za brak ekspresji izoantygenów uznawano brak reakcji dla antygenów A i B. Jako kontrolę pozytywną prawidłowości przeprowadzonej reakcji dla izoan- tygenów grupowych krwi układu ABH wykorzystano ocenę zabarwienia śród- błonka i krwinek czerwonych. Kontrolą negatywną była reakcja z badaną tkan- ką z pominięciem etapu inkubacji z pierwszym przeciwciałem. We wszystkich przypadkach, niezależnie od grupy krwi chorego wykonano reakcję na obecność antygenów A, B i H. W żadnym przypadku nie stwierdzono obecności w utka- niu raka antygenu niezgodnego z grupą krwi chorego. Spośród 97 chorych, u których wykonano powyższe badania immunohisto- cherniczne w grupie liczącej 74 chorych z rakiem pęcherza moczowego, oce- niono wpływ ekspresji izoantygenów ABH na przeżywalność w czasie 3-letniej obserwacji. Oceniono również wpływ ekspresji izoantygenów ABH na poja- wianie się nawrotów choroby i progresję w guzach powierzchownych pęcherza moczowego.


WYNIKI BADAŃ


W grupie 30 chorych z powierzchownym rakiem pęcherza moczowego (pTa- 1) oceniono wpływ ekspresji izoantygenów grupowych krwi układu ABH na występowanie nawrotów choroby i progresję nowotworu. Wszyscy chorzy mieli wykonaną elektroresekcją przezcewkową guza, a czas obserwacji wynosił od 1 roku do 3 lat.


Wśród 30 chorych z powierzchownymi guzami pęcherza moczowego u 21 wykazano ekspresję izoantygenów grupowych krwi układu ABH, a u 9 był ich brak. W grupie guzów ABH (+) 17 na 21 chorych (81%) nie miało wznowy w ciągu 1 roku, a 4 chorych (19%) miało. W grupie guzów ABH (-) 3 chorych na 9 (33%) nie miało nawrotu choroby, a u 6 (67%) wystąpiła wznowa guza w ciągu 1 roku po elektroresekcji przezcewkowej.


W grupie guzów ABH (+) u 20 chorych na 21 (95%) nie było progresji nowo- tworu w ciągu 3-letniego okresu obserwacji. Natomiast w grupie guzów ABH (-) tylko 2 chorych (22%) było bez progresji, a u 7 na 9 (78%) stwierdzono pro- gresję nowotworu w ciągu 3 lat po pierwszej elektroresekcji przezcewkowej guza.


U 74 chorych z rakiem pęcherza moczowego w różnym stadium zaawanso- wania i o różnej złośliwości histologicznej oceniono wpływ ekspresji izoanty- genów grupowych krwi ABH i immunoreaktywności beta-HCG na przeżywal- ność chorych w ciągu 3 lat po leczeniu.


W grupie 38 chorych z guzami ABH pozytywnymi przeżywalność 3-lctnia wynosiła 68%, podczas gdy w grupie 36 guzów ABH negatywnymi przeżywal- ność była około 17%.


OMÓWIENIE


Ekspresja izoantygenów grupowych krwi układu ABH lub jej brak uważana jest przez niektórych autorów za czynnik prognostyczny w powierzchownym raku pęcherza moczowego co do pojawiania się nawrotów oraz progresji choro- by po leczeniu (4, 7, 14).


W grupie 30 chorych z powierzchownymi rakami pęcherza moczowego le- czonymi elektroresekcją przezcewkową stwierdziłem w ciągu 12 miesięcy ob- serwacji większą ilość nawrotów u chorych, u których było brak ekspresji izo- antygenów ABH. W grupie chorych z guzami ABH (+) wznowa wystąpiła u 4 na 21 (19%), podczas gdy w grupie chorych z guzami ABH (-) wznowę miało 6 chorych na 9 (67%). Fukatsu i inni (7) obserwował 38 chorych z powierzchow- nymi i dobrze zróżnicowanymi rakami pęcherza moczowego i znalazł korelację między ekspresją izoantygenów ABH a częstością nawrotów. Wznowa wystą- piła u 9 chorych wśród 24 z ekspresją izoantygenów ABH (37,5%), podczas gdy w grupie 14 chorych bez ekspresji ABH nawroty miało 10 chorych (71,4%). Orihuela i inni (14) badali korelację między ekspresją izoantygenów ABH a częstością nawrotów i progresji u 39 chorych z powierzchownymi rakami pę- cherza moczowego, którzy byli leczeni elektroresekcją lub elektroresekcją z następową BCG-terapią dopęcherzowa. W grupie chorych z ekspresją izoanty- genów ABH po 3 miesiącach leczenia 4 na 27 badanych (15%) miało wznowę, podczas gdy w grupie chorych z brakiem ekspresji 7 na 12 badanych (58%) miało nawrót choroby w tym samym czasie.


W czasie 3-letniej obserwacji w tej samej grupie 30 chorych z powierzchow- nymi guzami pęcherza moczowego stwierdziłem znacznie większą liczbę na- wrotów z progresją nowotworu u chorych z rakami nie wykazującymi ekspresji izoantygenów ABH. W grupie 21 chorych z guzami ABH pozytywnymi tylko u 1 chorego (5%) nastąpiła progresja choroby, podczas gdy w grupie 9 chorych z guzami ABH negatywnymi u 7 (78%). Coon i Weinstein w swojej pracy (4) podają wyniki wielu innych autorów dotyczące korelacji między ekspresją izo- antygenów ABH a progresją w rakach powierzchownych pęcherza moczowe- go. Materiał poszczególnych autorów liczył od 14 do 322 chorych, w sumie badaniami objęto 951 chorych. Progresja w rakach powierzchownych ABH pozytywnych wynosiła od 0 do 17%, średnio 7%, a w rakach ABH negatyw- nych od 27 do 93%, średnio 62%. Wspomniany poprzednio Orihuela (14) w tej samej grupie 39 chorych stwierdził progresję u 1 (4%) na 27 badanych z ekspre- sją izoantygenów ABH i u 6 chorych (50%) na 12 z brakiem ekspresji ABH. Zarówno w moich obserwacjach, jak i u wyżej wymienionych autorów, daje się zauważyć niekorzystny wpływ braku ekspresji izoantygenów grupowych układu ABH na wzrost liczby nawrotów raka pęcherza moczowego (7, 14) oraz zwiększone ryzyko progresji choroby (4, 14). Występujące różnice w podawa- nych wynikach mogą wynikać z różnej liczby chorych objętej badaniami, a tak- że różnych metod leczenia oraz długości okresu obserwacji. Brak ekspresji izoantygenów ABH koreluje nie tylko z większą liczbą wznów oraz progresją w raku pęcherza moczowego, ale według niektórych autorów ma związek z przeżywalnością chorych (3, 12, 16). W grupie 74 chorych z rakiem pęcherza moczowego w czasie 3-letniej obserwacji zaobserwowałem zależność między przeżywalnością chorych a ekspresją izoantygenów ABH. Wśród 38 chorych z ekspresją izoantygenów ABH przeżywalność wynosiła 68%, pod- czas gdy w grupie 36 chorych z brakiem ekspresji ABH była znacznie niższa i wynosiła 17%. Malmstrom i inni (12) na materiale 211 chorych z rakiem pęche- rza moczowego stwierdzili w grupie chorych z guzami ABH pozytywnymi 5- letnią przeżywalność u 80%, a w grupie z brakiem ekspresji ABH u 60% bada- nych. Borgstrom i inni (3) badali grupę 49 chorych z powierzchownymi rakami pęcherza moczowego, a średni czas obserwacji wynosił 4,4 lat. W 26-osobowej grupie chorych z guzami ABH pozytywnymi przeżywalność była 80%, a w grupie 23 osób z guzami ABH negatywnymi 52%. W pierwszej grupie liczącej 26 osób 2 zmarły z powodu raka, a 3 z innych przyczyn. W drugiej grupie 23 chorych 8 osób zmarło z powodu rozwoju nowotworu, a u 3 przyczyną zgonu była inna choroba. Tan i inni (16) na materiale 65 chorych z rakiem pęcherza moczowego w różnym stadium zaawansowania stwierdził 5-letnią przeżywal- ność w grupie ABH pozytywnej u 67%, a w grupie ABH negatywnej u 28% chorych.


W przedstawionym przeze mnie materiale, tak jak u wyżej wymienionych autorów, występuje silna korelacja między przeżywalnością chorych na raka pęcherza moczowego a ekspresją izoantygenów układu ABH i immunoreak- tywnością beta-HCG. Zwraca jednak uwagę większa śmiertelność chorych w moim materiale, co prawdopodobnie wynika ze zbyt późnej kwalifikacji cho- rych do operacji wycięcia pęcherza moczowego oraz ograniczonych możliwo- ści chemioterapii.


WNIOSKI


1.Brak ekspresji izoantygenów grupowych krwi układu ABH w guzach po- wierzchownych pęcherza moczowego wiąże się ze znacznie większą liczbą cho- rych z nawrotami (67%) lub progresją choroby (78%).


2.Wraz ze spadkiem ekspresji izoantygenów grupowych krwi układu ABH w rakach pęcherza moczowego zwiększa się śmiertelność tych chorych i sięga około 83% dla chorych ABH (-), podczas gdy w grupie chorych ABH (+) śmier- telność wynosiła około 32%.

piśmiennictwo

  1. (1) Abel P. D., Thorpe S. J., Wiliams G.: Blood group antigen in frozen section of
  2. present-ing bladder cancer: 3-year prospetive follow-up of Prognostic value. Br. J.
  3. Urol., 1989,63, 171-175.
  4. (2) Baranyay F, Knels /?., Somogyi L.: The distribution of ABO(H) isoantigens in uri-
  5. nary bladder tumours. Acta. Med. Hung., 1992, 49, 129-136.
  6. (3) Borgstrom E., Gustafson //.: ABH isoantigens in bladder carcinoma patients grouped
  7. according to DNA changes over time. Scand. J. Urol. Nephrol., 1987, 21, 125-130.
  8. (4) Coon J. S., Weinstein R. S.: Blood group-related antigens as markers of malignant
  9. potential and heterogeneity in human carcinomas. Hum. Path., 1986, 17, 1089.
  10. (5) Cuadrado E., Rodriguez-Trinidad A., Blasco E., TorradoJ., GarciaJ. A. L., Aroze-
  11. na F.: Blood group isoantigens ABO (H) in transitional carcinoma of the bladder: a
  12. clinicopathological study. J. Urol., 1986, 135, 409-415.
  13. (6) Decennzo J.M., Howard P, lrish C.E.: Antigenic deletion and prognosis of patients
  14. with stage A transitional cell bladder carcinoma. J. Urol, 1975, 114, 874-878.
  15. (7) Fukatsu H, Nonomura H., Miyagawa Y, Waki M., Hatano Y, Hiraiwa S., Mura-
  16. matsu T, Tukamura T, Yamada X, Nishikawa E:. The study of the ABH isoantigen
  17. of bladder tumors. Hinyokika-Kiyo 1987, 33, 857-863.
  18. (8) Ileś R. K., Chard T:. Human gonadotropin expression by bladder cancers: biology
  19. and clinical potential. J. Urol., 1991, 145, 453-458.
  20. (9) Limas C, Lange P.: T-antigen in normal and neoplastic urothelium. Cancer, 1986,
  21. 58, 1236-1245.
  22. (10) Limas C, Lange P.: Lewis antigens in normal and neoplastic urothelium. Am. J.
  23. Pathol.1985, 121, 176-183.
  24. (11) Limas C, Lange P., Fraley E. E., Yassella R. L:. A, B, H antigens in transitional cell
  25. tumors of the urinary bladder: correlation with clinical course. Cancer, 1979, 44,
  26. 2099-2107.
  27. (12) Malmstrom P. U., Busch C, Norlen B. J., Andersson B.: Expression of ABH group
  28. isoantigen as a Prognostic factor in transitional cell bladder carcinoma. Scand. J.
  29. Urol. Nephrol., 1988, 22, 265-270.
  30. (13) Newman A. J. Jr., Carlton C. E., Johnson S.: Cell surface A, B or O(H) blood group
  31. antigens as an indicator of malignant in stage A bladder carcinoma. J. Urol., 1980,
  32. 124,27-29.
  33. (14) Orihuela E., Varadachay S., Herr H. W., MelamedM. R., Whitmore W. F.: Theprac-
  34. tical use of tumor marker determination in bladder washing specimens. Cancer, 1987,
  35. 60, 1009-1016.
  36. (15) Sheinfeld J., Reuter V., Fair W. R., Cordon C: Expression of blood group antigens
  37. in bladder cancer: current concepts. Semin. Surg. Oncol., 1992, 8(5) 308-315.
  38. (16) Tan L. B., Chiang C, Huang C. H., Lin L. M:. Detection of blood group surface
  39. antigens of urinary bladder tumours using monoclonal antibodies with avidin-bio-
  40. tin complex techniąue. Int. Urol. Nephrol., 1992, 24, 255-264.
  41. (17) Zieliński J.: Nowotwory pęcherza moczowego. W: Urologia, Tom II, pod red. J.
  42. Zielińskiego i J. Leńki. PZWL, Warszawa 1993, 407-439.