OCENA AKTYWNOŚCI RECEPTOROWEJ LIMFOCYTÓW T W TESTACH ROZETOWYCH U CHORYCH NA RAKA I GRUCZOLAK STERCZA
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 1984/37/4.

Badania reaktywności immunologicznej u chorych na nowotwory narządów układu moczowo-płciowego prowadzono już uprzednio. Nie­którzy autorzy stosowali w tym celu testy rozetowe (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 10, 12, 15, 16). Testy rozetowe u chorych na nowotwory umożliwiają ocenę aktywności receptorowej limfocytów T krwi obwodowej. Badania te prowadzone przez wielu autorów niezależnie od siebie dotyczyły zwy­kle małej liczby chorych na raka stercza, nie nosiły cech znamienności statystycznej i nie były jednoznaczne (1, 2, 3, 4, 10, 12, 15, 16). Wyniki te nie wskazywały na istnienie zależności między osłabieniem odpowiedzi immunologicznej, a stopniem zaawansowania choroby nowotworowej. Grupę kontrolną najczęściej stanowili chorzy z gruczolakiem stercza (2, 3, 4, 10, 12, 15).

W związku z powyższym postanowiono przeprowadzić ocenę aktyw­ności receptorowej limfocytów T w ich zdolności do tworzenia nieodpor­nościowych rozet z krwinkami barana u chorych na raka stercza w róż­nych stadiach zaawansowania choroby, oraz u chorych na gruczolak ster­cza w okresie poprzedzającym adenomektomię.

MATERIAŁ I METODYKA

Badaniami objęto 104 chorych na raka stercza i 56 chorych na gru­

czolak stercza. Rozpoznanie ustalono na podstawie badań Urologicznych,

radiologicznych oraz badania mikroskopowego stercza. Identyfikowano

rozpoznania badaniem cytologicznym (punkcja cienkoigłowa stercza) lub

histopatologicznym (przezcewkowa elektroresekcja stercza lub adenomekktomia ? 9). U wszystkich chorych na gruczolak stercza wykonano ade­nomektomię i usunięty gruczolak badano histologicznie. Badania mikro­skopowe wykonano w Zakładzie Patomorfologii Instytutu Patologii Aka­demii Medycznej w Krakowie, Kierownik: prof. dr hab. med. Anna Urban.

W oparciu o badanie kliniczne i badanie mikroskopowe zaliczano cho-rych na raka stercza do jednego z czterech stadiów zaawansowania kli-incznego A, B, C, D według klasyfikacji Whitemore'a (19). Badania prze­prowadzono u chorych przed rozpoczęciem leczenia.

Ogólną liczbę limfocytów krwi obwodowej wyliczano z całkowitej liczby krwinek białych w 1 mm3 i wartości odsetkowych z rozmazów barwionych metodą May Grunwalda-Giemsy. Aktywność rozetową lim­focytów krwi obwodowej chorych określano w testach rozetowych TE ? aktywnym TEa i całkowitym TEt według metody opisanej przez Wy­brana i Fundenberga (20), oraz zmodyfikowanej przez Turowskiego (17). Wyniki testów rozetowych podano w odsetkach i bezwzględnych liczbach komórek tworzących rozety (ERC). Przedstawiono je również za pomocą względnych współczynników aktywności rozetowej limfocytów WARL--TEa dla testu aktywnego i WARL-TBt dla całkowitego (18). Współczyn­niki te wyliczano na podstawie następujących wzorów:

W kontrolnej grupie osób nie obarczonych nowotworem (N = 60) wyniki testów rozetowych przedstawiały się następująco:

TEa: 30,5% ? 15,0 oraz 410 ? 120 komórek ERC

TEt: 60,4°/o ? 12,0 oraz 1399 ?317 komórek ERC.

W stanach prawidłowych współczynnik WARL przybierał wartość 1,0 (17, 18).

Wyniki przedstawione w formie średnich arytmetycznych z odchyle­niami standardowymi poddano analizie statystycznej stosując test T-Stu­denta.

WYNIKI

średnia wartość liczby krwinek białych u chorych na gruczolak ster­cza była wyższa od średniej w grupie kontrolnej. Różnica ta nie była znamienna. Obserwowano znamienne obniżenie odsetka i bezwzględnej liczby limfocytów krwi obwodowej u chorych na gruczolak stercza (ta­bela I).

W grupie chorych na raka stercza stwierdzono znamienny wzrost śred­niej wartości krwinek białych w stosunku do wyników w grupie kon­trolnej. Zjawisko to obserwowano we wszystkich stadiach zaawansowa­nia klinicznego za wyjątkiem grupy B. Uzyskane wyniki wskazują na zmniejszenie liczby limfocytów krwi krążącej u chorych w poszcze­gólnych stadiach zaawansowania raka stercza z wyjątkiem grupy D (tabela II).

Aktywność receptorowa limfocytów T u chorych na gruczolak ster­cza w okresie przedoperacyjnym znamiennie maleje i dotyczy to za­równo wartości odsetkowych jak i wartości bezwzględnych (tabela III). Współczynnik aktywności rozetowej WARL-TEa był również obniżony i wynosił 0,625 dla badanej grupy chorych. Odsetek chorych z wartoś­ciami obniżonymi wynosił 64,73%, a średnia wartość WARL-TEa 0,346.

U chorych na raka stercza stwierdzono znacznego stopnia upośledzenie zdolności limfocytów krwi obwodowej do tworzenia nieodpornościowych rozet z krwinkami barana w teście TEa. Zdolność do tworzenia aktyw­nych rozet była najbardziej upośledzona u chorych w stadium D zaawan­sowania klinicznego. Bezwzględne wartości ERC były niższe w całej gru­pie chorych na raka stercza, dotyczyło to również chorych w poszczególnych stopniach zaawansowania klinicznego z wyjątkiem grupy A, w której bezwzględna liczba ERC była zbliżona do średniej grupy kontrolnej (tabela IV).

Zdolność limfocytów krwi obwodowej chorych na raka stercza w teś­cie całkowitym TEt była znamiennie niższa tak dla wartości odsetkowych jak i bezwzględnych ERC. Dotyczyło to chorych w poszczególnych stop­niach zaawansowania klinicznego a także w grupie A + B + C + D (ta­bela V).

Powyższe prawidłowości dobrze ilustrują zamieszczone w tabeli VI wartości względnych współczynników WARL-TEa, które ulegają stopniowemu zmniejszaniu wraz z rozwojem choroby nowotworowej (tabe­la VI).

DYSKUSJA

Badania dotyczące reaktywności receptorowej limfocytów krwi obwo­dowej u chorych na raka stercza były i są kontrowersyjne. Brosman (2) nie stwierdził istotnych różnic aktywności rozetowej u chorych we wczesnych i odległych stadiach zaawansowania raka stercza, wska­zał jedynie na deficyt limfocytów u chorych z przerzutami. Mc Laughlin obserwował brak różnic między wynikami testów rozetowych w grupach B, C i D raka stercza (10). Thomas (16) wskazał, że we wczesnych sta­diach raka stercza aktywność receptorowa limfocytów była zbliżona do grupy kontrolnej. Stefani (15) również wykazał, że chorzy na raka stercza mają obniżoną liczbę limfocytów krwi krążącej i zmniejszony poziom limfocytów. Catalona wykazał natomiast obniżenie wartości odsetkowych i całkowitych komórek T u chorych z przerzutami (3, 4).

W badaniach własnych limfocytów u chorych na raka stercza wy­kazywały mniejszą zdolność do tworzenia rozet z krwinkami barana zarówno w teście aktywnym jak i całkowitym. Obniżenie średnich war­tości odsetkowych aktywnych limfocytów było zgodne ze stopniem zaawansowania klinicznego choroby. Dynamikę powyższego zjawiska ilustruje względny współczynnik aktywności rozetowej WARL-TEa. W konkluzji można było wykazać, że gdy bardziej nasilał się proces chorobowy liczba aktywnych limfocytów T zmniejszała się. Przyjęty wykładnik reaktywności immunologicznej okazał się przydatny w okreś­laniu stanu odpornościowego chorego.

W teście całkowitym TEt obniżenie wartości limfocytów T było rów­nież znamienne statystycznie i dotyczyło zarówno wartości bezwzględ­nych jak i odsetkowych. Analizując reaktywność w poszczególnych stop­niach zaawansowania klinicznego choroby nowotworowej największy defi­cyt limfocytów T stwierdzono w stadium B według Whitemore'a. Było to zgodne z wcześniejszymi obserwacjami, dotyczącymi odpowiedzi na antygeny przypominające w testach skórnej nadwrażliwości, gdzie w sta­dium B wyniki testów były znacznie obniżone (8).

Uzyskane przez nas wyniki są zbliżone do obserwacji Catalony u cho­rych na raka pęcherza moczowego (3, 4).

Stefani porównywał wyniki aktywności receptorowej limfocytów u chorych na raka stercza z grupą chorych na gruczolak stercza i nie wykazał uchwytnych różnic (15).

Hipoteza Stefaniego i Robinsona, którzy traktowali chorych z gru­czolakiem stercza jako idealną grupę kontrolną dla badań immunologicz­nych wykonywanych u chorych na raka stercza, w świetle powyższych wyników nie kwalifikuje się do przyjęcia (12, 15). Wyniki niniejszej pracy wykazały, że chorzy na gruczolak stercza w okresie przedopera­cyjnym mają znamiennie zaburzoną aktywność receptorową limfocy­tów T, podobnie jak na raka stercza i dlatego nie mogą stanowić grupy kontrolnej.

Zdaniem autorów za obniżenie poziomu limfocytów T i osłabienie ich aktywności receptorowej mogą być odpowiedzialne zmiany związane z przewlekłym stanem zapalnym cewki, pęcherza, stercza oraz z prze-wlekłą mocznicą, jaka może towarzyszyć chorym na gruczolak stercza w okresie przedoperacyjnym. Mechanizm obniżenia aktywności receptoro­wej limfocytów u chorych z mocznicą nie jest znany (11, 13, 14).

W grupie chorych na gruczolak stercza odsetek chorych ze znacznie obniżonymi wynikami testów TEa i TEt wynosił odpowiednio 65,0 i 75,0% co może świadczyć o znacznym upośledzeniu odporności komór­kowej a tym samym zwiększeniu ryzyka operacyjnego u tych chorych.

\

WNIOSKI

1.W badaniach immunologicznych u chorych na raka lub gruczolak stercza wydaje się celowe określanie także aktywności rozetowej lim­ focytów w obu testach TEa i TEt. Względne współczynniki aktywności rozetowej limfocytów WARL-TEa i WARL-TBt są przydatne w ocenie tej reaktywności.

2.Chorzy na gruczolak stercza w okresie przedoperacyjnym mają znacznie zaburzoną aktywność receptorową limfocytów T i nie mogą stanowić grupy kontrolnej dla badań nad reaktywnością limfocytów u chorych na raka stercza.

3.U chorych na gruczolak stercza ocena aktywności receptorowej lim­ focytów krwi obwodowej może być pomocna w ocenie ryzyka operacyj­ nego oraz w kwalifikowaniu do operacji.

4.U chorych na raka stercza zwraca uwagę znamienne statystycznie znaczne upośledzenie aktywności rozetowej limfocytów zgodnie ze stop­ niem zaawansowania klinicznego choroby nowotworowej.

1. 1. Adolphs H. D., Steffens L.: Correlation between tumour stage, tumour grade
2. and Immunocompetence in patients with carcinoma of the bladder and prostate. Eur.
3. Urol., 1977, 3, 23. ? 2. Brosman S., Hausman M., Shacks S.: Immunologic alteration
4. in patients with prostatic carcinoma. J. Urol., 1975, 113, 841. ? 3. Catalona W. J.,
5. Potvin C, Chretien P. B.: T lymphocytes in bladder and prostatic cancer patients.
6. J. Urol., 1974, 112, 378. ? 4. Catalona W. J., Smolev J. K., Harty J. I.: Prognostic
7. value of host immunocompetence in urologic cancer patients. J. Urol., 1975, 114,
8. 922. ? 5. Droller M. J.: Immunotherapy and genitourinary neoplasma. Symposium
9. on eontroverisies in urologic onkology. Urol. Clin. N. A., 1980, 7, 831. ? 6. Javad-
10. pour N.: Immunology of genitourinary cancer. Recent advances in urologic cancer.
11. Williams ? Wilkins, Baltimore, London, 1982, 5, 94. ? 7. Kwinta A.; Próba oceny
12. reaktywności immunologicznej u chorych na raka nerki z przerzutami. Urol. Pol.,
13. 1983, 4, 323. ? 8. Leńko J., Turowski G., Dobrowolski Z.: Delayed-type hypersen-
14. sitivity in patients with nodular hyperplasia and carcinoma of the prostate. Acta
15. Med. Pol., 1983, 24, 93. ? 9. Leńko J., Bugajski A., Augustyn M.: Przezodbytnicza
16. biopsja cienkoigłowa w diagnostyce raka stercza. Urol. Pol., 1983, 4, 260. ? 10.
17. Mc Laughlin A. P., Kessler W. O., Triman K. K., Gites R. F.: Immunologic com­
18. petence in patients with urologic cancer. J. Urol., 1974, 111, 233.
19. 11. Newberry W. M., Sandford J. P.: Defective cellular immunity in renal
20. failure: depresion of reactivity of lymphocytes to phytohemagglutinin by renal
21. failure serum. J. Clin. Invest., 1971, 50, 1262. ?12. Robinson M. R., Nakhla L. S.,
22. Whitaker R. H.: A new concept in the management of carcinoma of the prostate.
23. Brit. J. Urol., 1971, 43, 728. ? 13. Sakai H., Daniels J. C, Remmiers A. R., Sarles
24. H. E? Fish J. C, Cobb E. K., Levin W. C, Ritzman S. E.: In vitro reactivity of
25. human lymphocytes in Chronic uraemia: analysis and interpretation. Clin. Exp.
26. Immunol., 1971, 8, 213. ? 14. Sengar D. P., Rashid A., Harris J. E.: In vitro reacti-
27. vity of lymphocytes obtained from patients maintained by haemodialysis. Clin.
28. Exp. Immunol., 1975, 21, 298. ? 15. Stefani S. S., Menon M., Conning J. R., Clark
29. S. S.: Cell mediated immune competence in patients with prostatic carcinoma. J.
30. Urol., 1978, 120, 431. ? 16. Thomas J. W., Jerkins G., Cox G? Lieberman P.: De-
31. fective cell mediated immunity in carcinoma of the prostate. Invest. Urol., 1976,
32. 14, 72. ? 17. Turowski G.: Proste metody określania T limfocytów w testach roze-
33. towch (TE). Przeg. Metod. AM w Krakowie, 1975, 10, 29. ? 18. Turowski G., Ka-
34. pińska-Mrówka M., Indyk E.: Badania nad reaktywnością immunologiczną chorych
35. na łuszczycę zwykłą. III. Względna aktywność rozetowa limfocytów i ich proporcje
36. w przebiegu klinicznym oraz w zależności od ekspresji antygenów HLA. Przeg.
37. Dermat., 1981, 68, 1. ? 19. Whitmore W. F.: The natural history of prostatic cancer. Cancer, 1973, 32, 1104. ? 20. Wybran J., Fudenberg H. H.: Thymus derived rosette--fonming cells. New Engl. J. Med., 1973, 288, 1072.