OPTYMALNE WARTOŚCI TESTOSTERONU W PRZEBIEGU LECZENIA ZAAWANSOWANEGO RAKA STERCZA
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 1989/42/2.

Od czasu pionierskiej pracy Hugginsa i wsp. z 1941 roku w leczeniu zaawansowanego raka stercza dąży się do eliminacji endogennych andro­genów ustroju. Jednak u niektórych chorych postępowanie to zawodzi i rokowanie jest u nich gorsze (5).

W 1983 roku wykazaliśmy, że średnie stężenia testosteronu (T) i dwu­hydrotestosteronu (DHT) w surowicy krwi są istotnie niższe, zaś stę­żenia LH istotnie wyższe u chorych z przerzutami w porównaniu z cho­rymi bez przerzutów. Po podaniu LHRH stężenia LH są również istotnie wyższe u chorych z przerzutami. Nie było istotnej różnicy między stę­żeniami hormonów w surowicy krwi a stopniem złośliwości raka (7, 8). Hickey i wsp. próbowali w 1986 roku ocenić zależność między stężeniem T w surowicy krwi chorych na raka stercza przed leczeniem, a odpo­wiedzią na terapię eliminującą androgeny. Uzyskali wyniki sugerujące, iż na podstawie wyjściowego stężenia T w surowicy krwi można przewi­dzieć prawdopodobieństwo zadowalającej odpowiedzi na tego typu le­czenie (2).

Celem obecnej pracy jest ocena wpływu stężenia całkowitego testo­steronu (T) w surowicy krwi na stabilizację raka stercza.

MATERIAL I METODA

W latach 1979?1987 leczeniem eliminującym własne androgeny us­troju objęto 45 chorych z histologicznie potwierdzonym rozpoznaniem raka stercza. Wiek chorych wynosił średnio 73,6 lat (od 48 do 86). 14 (31,1%) chorych miało przerzuty przy wstępnym rozpoznaniu (T4 M1) Wśród pozostałych u 19 (42,2°/o) rak był w stopniu T3 M0, u 12 (26,7%) w stopniu T4 M0) zgodnie z klasyfikacją UICC. U wszystkich oznaczano metodą radioimmunologiczną stężenie testosteronu całkowitego (T) w su­rowicy krwi przed leczeniem i po średnio 5,0 latach obserwacji, a także przed przerwaniem lub wznowieniem leczenia i potem co 2 miesiące do uzyskania stabilizacji raka.

Leczono doustnie dwufosfodwuetylostilbestrolem (fostrolin-Polfa) w dawce 100,0 mg/d oraz bromokryptyną (parlodel ? Sandoz) w daw­ce 2,5 mg/d. Leczono tylko tych chorych, którzy mieli dolegliwości lub/i podwyższoną aktywność fosfataz w surowicy krwi, zwłaszcza frakcji sterczowej fosfatazy kwaśnej. Stosowano najniższe dawki leków obni­żające lub normalizujące wartości fosfataz w surowicy krwi. Za stabili­zację raka uznawano zgodnie z kryteriami National Prostatic Cancer Pro-ject ustąpienie dolegliwości, brak miejscowej progresji raka i utrzymy­wanie się prawidłowej aktywności fosfataz w surowicy krwi przez co najmniej 6 miesięcy. Aktywność fosfataz w surowicy krwi badano co 2 miesiące. Leczenie przerywano u chorych, u których dolegliwości ustę­powały a wyniki badań laboratoryjnych powracały do normy, zaś wzna­wiano je u chorych z nawrotem dolegliwości lub/i podwyższeniem war­tości markerów nowotworowych.

WYNIKI

Obserwacja trwała średnio 5,0 lat (od 1 do 10 lat). Stężenia T uzy­skane w grupie 45 chorych przedstawia tabela I.

Jak przedstawiono w tabeli II, stabilizację raka uzyskano u 39 (86,7°/o) chorych, pogorszenie wystąpiło u 6 (13,3%) chorych. W tej ostatniej grupie u 2 chorych (4,4% ogółu) stężenie T w surowicy krwi wynosiło poniżej 1 ng/ml. Chorzy ci mieli liczne przerzutv i leczenie hormonalne było u nich całkowicie nieskuteczne. U 4 (8,9%) chorych bez przerzutów stężenie T wzrosło ponad 4 ng/ml po przerwaniu hor­monoterapii. Po 2 miesiącach leczenia fastrolinem i parlodelem uzyskano u nich stabilizację choroby. W grupie chorych ze stężeniem T od 1 do 4 ng/ml u żadnego nie wzrosła aktywność fosfataz, nie mieli oni również dolegliwości.

Tabela II. Wpływ stężenia testosteronu całkowitego (T) w surowicy krwi na stabilizację raka stercza w grupie 45 chorych

OMÓWIENIE

Ostatnio dużą popularność w leczeniu chorych na raka stercza zys­kała metoda ?kastracji farmakologicznej" Labrie. Polega ona na bloka­dzie sterczowych receptorów dla T analogami LHRH i antyandrogenami (3). Obniża to stężenie T w surowicy krwi do wartości kastracyjnych, nie oznacza jednak całkowitego wyleczenia (5).

Spośród 6 chorych naszej grupy, u których obserwowano postęp nowo­tworu, u 2 stężenie T w surowicy krwi było poniżej 1 ng/ml, a u 4 ponad 4 ng/ml. Natomiast u żadnego z 22 chorych ze stężeniem T od 1 do 4 ng/ml nie obserwowano postępu raka. We wcześniejszych pracach nie stwierdziliśmy wpływu zmian stężeń T w surowicy krwi chorych na stopień zaawansowania klinicznego i złośliwości raka stercza (7, 8).

Podobnie jak autorzy amerykańscy sądzimy, iż w zaawansowanym raku stercza stężenie T w surowicy krwi chorych pozwala przewidywać odpo­wiedź na leczenie hormonalne (1, 2, 4, 6, 9). Utrzymywanie się kastra­cyjnych wartości T może świadczyć o braku wrażliwości receptorów stercza na hormonoterapię. Przy stabilizacji raka warto wówczas prze­rwać podawanie estrogenów do czasu ponownego wzrostu stężeń mar­kerów raka w surowicy krwi, zwłaszcza aktywności frakcji sterczowej fosfatazy kwaśnej. Pozwala to na ponowne uwrażliwienie receptorów stercza. Natomiast utrzymywanie stężeń T w surowicy krwi właściwych dla wieku chorego może korzystnie wpływać na stabilizację nowotworu (9). Nasze doświadczenia oparte są na wynikach uzyskanych w niewiel­kiej grupie chorych i wymagają dalszych badań.

WNIOSKI

1.Oznaczanie stężenia T w surowicy krwi chorych na zaawansowa­ nego raka stercza jest niezbędne w monitorowaniu hormonoterapii.

2.Najlepiej rokują chorzy, u których stężenie T w surowicy krwi utrzymuje się w granicach właściwych dla wieku.

1. 1. Fukutani K., Isurugi K., Ishida H., Yokoyama M.: Effects of estrogens on the testosterone levels of peripheral and spermatic vein blood in patients with prostatic cancer. J. Urol., 1979, 122, 5, 624. ? 2. Hickey D., Todd B., Soloway M. 5.: Pre-treatment testosterone levels: significance in androgen deprivation therapy. J. Urol., 1986, 136, 5, 1038. ? 3. Labrie F.: New hormonal therapy for prostatic can­cer: a combined treatment with an LHRH agonist and antiandrogen. J. Clin. Med., 1982, 5, 267. ? 4. Robinson M.R.G., Thomas B.S.: Effect of hormonal therapy on plasma testosterone levels in prostatic carcinoma. Brit. Med. J., 1971, 4, 391. ? 5. Schulze H., Isaacs J., Senge T.: Inability of complete androgen blockade to in­crease survival of patients with advanced prostatic cancer as compared to stan­dard hormonal therapy. J. Urol., 1987, 137, 5, 909. ? 6. Shearer R. J., Hendry W. F? Sommerville I. F., Fergusson J. D.: Plasma testosterone: an accurate monitor of hormone treatment in prostatic cancer. Brit. J. Urol., 1973, 45, 668. ? 7. Szymanow­ski J., Baranowska B., Niewiadomska A., Wysocki M., Kobuszewska-Faryna M., Zgliczyński S.: L'interdependence entre les troubles hormonaux, le stade d'evolution et le degre de malignite du cancer de la glande prostatique (I). J. d'Urol., 1983, 89,
2. 8, 597. ? 8. Szymanowski J., Baranowska B., Rozbicka G, Jeske W., Zgliczyński S.:
3. L'interdxpendence entre les troubles hormonaux, le stade d evolution et le degre
4. de malignite du cancer de la glande prostatique (II). J. d'Urol., 1983, 89, 9, 663. ?
5. 9. Trachtenberg J.: Optimal testosterone concentration for the treatment of pros­
6. tatic cancer. J. Urol.. 1985, 133, 5, 888.