english version wersja do druku
	kwartalnik ISSN 0500-7208 Czasopismo punktowane przez KBN, Index Copernicus oraz w bazie GBL

Wykorzystanie fal ultradźwiękowych w celach diagnostycznych jest obecnie powszechne w wielu gałęziach medycyny. W urologii badanie ultra-sonograficzne ma zastosowanie w dia­gnostyce guzów i zmian torbielo­watych nerek (1, 2, 3, 6, 7, 9, 13), wodonercza (2, 3, 13), guzów pęcherza moczowego (5, 9, 10, 12), guzów stercza (4, 5, 9) w diagnostyce krwia­ków i wysięków zaotrzewnowych (11), oraz do określania zalegania moczu w pęcherzu (7). Ultradźwiękowe de-tektory przepływu krwi są także pomocne przy rozpoznawaniu zato­rów tętnic nerkowych oraz w przy­padku skrętu szypuły jądra. Badanie ultrasonograficzne pozwala na uzy­skanie :

1. Dwuwymiarowego przekroju badanej okolicy ciała (B-scan), oceny wielkości i kształtu, oraz charakteru zmian w badanym narządzie.

2. Uzyskiwanie jednowymiarowego echa wiązki ultradźwięków, w postaci szeregu odchyleń od linii poziomej (A-scan), pomocnego w określaniu rodzaju zmian morfologicznych narządu.

Materiał i metoda

Badania ultrasonograficzne przeprowadzi­liśmy u 39 chorych, w przypadkach nerek torbielowatych (2 przyp.), guzów nerek (4 przyp.), torbieli samotnej nerki (I przyp.), kamicy nerek i wodonercza (15 przyp.), ropni okołonerkowych (2 przyp.), guzów pęcherza moczowego (8 przyp.), oraz gruczolaka stercza (10 przyp.). Wiek chorych wahał się od 30—74 lat. Badania wykonywaliśmy aparatem COMBISON-4100 MB f-my Kretz. Aparat ten, zaopatrzony w dwa ekrany oscyloskopowe, pozwala na jednoczesne badanie w prezentacji A i B. Wymienione głowice ultradźwiękowe umożliwiają użycie wiązki ultradźwięków o sze­rokim zakresie przenikliwości. Chorych bada­liśmy w pozycji leżącej. Głowicę ultradźwiękową przesuwaliśmy po naparafinowanej skórze brzu­cha lub grzbietu. W zależności od potrzeby uzyskiwaliśmy dwuwymiarowe obrazy poprzecz­nego, podłużnego lub skośnego przekroju ciała. Przed badaniem pęcherza moczowego i stercza wypełnialiśmy pęcherz jałową solą fizjologiczną. Należy zaznaczyć, że wzdęte jelita, a także nadmierne owłosienie skóry utrudniają badanie. Obrazy ultrasonograficzne dwuwymiarowe foto­grafowaliśmy. Obraz badania jednowymiaro­wego uzyskiwanego równocześnie na drugim ekranie traktowaliśmy jako uzupełniający przy interpretacji zmian morfologicznych. Wyniki badań ultrasonograficznych konfrontowaliśmy z innymi badaniami wykonywanymi u tych chorych (badania rtg, radioizotopowe, cysto­skopia), oraz z rozpoznaniem operacyjnym.

Wyniki i omówienie

Ryc. 1 przedstawia ultrasono-gram (B-scan) poprzeczny, przedni, tj. wykonany u badanego leżącego na wznak. Głowica ultradźwiękowa prowadzona po skórze brzucha w kie­runku poprzecznym, na wysokości łuków żebrowych. Widoczne są: po­wierzchnia skóry, tkanka podskórna, echa ultradźwięków odbite od jelit, główne naczynia i kręgosłup. Obie prawidłowe nerki widać w postaci owalnych cieni, z zaznaczonym echem miedniczki i naczyń nerkowych. Miąższ prawidłowych nerek nie odbija ultradźwięków i na obrazie jest widoczny jako pusta przestrzeń z intensywną otoczką echa odbitego od przedniej i tylnej powierzchni narządu. Poza nerkami widoczne jest wyraźne echo mięśni lędźwiowo-bio-drowych. Pomocnicza siatka na ekra­nie oscyloskopu pozwala na dokony­wanie pomiarów narządu. W naszym aparacie bok kwadratu wynosi 3 cm. Nie zawsze wykonuje się przekroje ultrasonograficzne całego ciała. Przy badaniu określonego narządu opra­cowuje się dokładnie jego obraz, a pozostałą część przekroju traktuje się orientacyjnie (ryc. 2).

Wodonercze w obrazie ultrasono-graficznym przedstawia ryc. 3. Jest to nieregularny, okrągły cień z wy­raźnym echem wnęki nerkowej. W obrębie cienia pojedyncze echa rozdętych kielichów. Podobny obraz uzyskaliśmy w przypadku raka mied­niczki nerkowej. Nowotwór czopował miedniczkę, doprowadzając do powstania wodonercza.

Ryc. 4 przedstawia torbiel uciska-jącą prawą nerkę i przesuwającą ją ku górze.

Ultrasonogram poprzeczny grzbie­towy okolicy lewej nerki przedstawia ryc. 5. Widoczny dolny biegun nerki, łączący się z dużą jamą ropnia około-nerkowego. Echogram jednowymia­rowy był typowy dla dużej jamy wypełnionej płynem.

Obraz nerek torbielowatych jest charakterystyczny. Na ryc. 6 widoczne są znacznie powiększone, nieregular­nego kształtu nerki, z których prawa przekracza linię środkową ciała. W obrębie cieni nerek nieregularne echa obrazują różnej wielkości tor­biele.

Lite guzy nowotworowe obserwuje się w postaci cienia odgraniczonego od otoczenia grubą otoczką echa ultradźwięków (ryc. 7). W przypadku obecności martwicy wewnątrz guza,. na obrazie widoczne są dodatkowe echa, jak na ryc. 3. Wykonywane równocześnie badanie w prezentacji A, przedstawia obraz typowy dla guza nowotworowego, tj. nieregularnie na­kładającą się wiązkę echa, której szerokość odpowiada wielkości guza.

Badanie ultrasonograficzne pęche­rza moczowego w przypadku guzów jest przydatne zwłaszcza wtedy, gdy uporczywe krwawienie, mimo płuka­nia pęcherza utrudnia dokładną ocenę wielkości i rozległości zmian guzowa-tych. Badanie powtarzane w różnych płaszczyznach pozwala na dokładną ocenę zmian guzowatych, pod warun­kiem dokładnego wypłukania skrze­pów. Ocena obrazu ultrasonograficz-nego jest utrudniona w przypadku małej pojemności pęcherza moczo­wego. Ryc. 8 przedstawia guz pęche­rza w płaszczyźnie poprzecznej. Widać poszczególne warstwy przedniej ściany jamy brzusznej, a pod nimi, w kopule wypełnionego pęcherza, rozległy guz.

Grubość ściany pęcherza w okolicy guza wynosi ok. 2 cm. Świadczy to o nacieczeniu nowotworowym (T3), co potwierdzono śródoperacyjnie. Cha­rakter nowotworu (ca wolheliace) ustalono histopatologicznie.

Przy badaniu gruczołu krokowego, przeszkoda jaką jest spojenie łonowe, wymaga nachylenia płaszczyzny prze­biegu ultradźwięków dogłowowo o 30°. W naszych przypadkach, dla orientacji ustalaliśmy cewnik Foleya. Ryc. 9 przedstawia wypełniony pę­cherz moczowy, w obrębie którego widoczny jest balonik cewnika. Po­większony gruczoł krokowy jest wyraźnie odgraniczony od otoczenia. Badanie ultrasonograficzne jest łatwe do zastosowania, nieobciąża-jące, możliwe do przeprowadzenia praktycznie niezależnie od stanu ogól­nego chorego. Wielokrotne badanie w krótkim czasie daje wiele cennych informacji. Przy ocenie zmian morfo­logicznych nerek, należy wykonywać równocześnie badania w prezentacji A i B. Obraz dwuwymiarowy (B-scan) daje możliwość oceny wielkości i kształtu nerki. Obraz wodonercza, niezależnie od jego przyczyny, jest w obu rodzajach badania jednakowy. Podobne obrazy uzyskiwaliśmy w przypadkach wodonercza w przebiegu raka miedniczki, kamicy i na­czynia dodatkowego. Guzy nowo­tworowe lite, o jednorodnej strukturze, bez zmian rozpadowych, mogą dawać obrazy podobne do torbieli. Uzyskiwany równocześnie na drugim ekranie ech ogram w prezentacji A, uzupełnia dwuwymiarowy przekrój narządu obrazem charakterystycznym dla nowotworu, torbieli, torbielowa­tości nerek i wodonercza. Diagno­styka ultrasonograficzna kamicy ner­kowej jest trudna, głównie z tego powodu, że echo uzyskane z powierzchni niedużego kamienia jest nie do od­różnienia od echa naczyń wnękowych, miedniczki, kielichów, czy martwiczych części tkanek. Przy badaniu pęcherza moczowego, Ultrasonografia w zestawieniu z cystoskopią i Cysto­grafia oraz badaniem fizykalnym, daje pełny obraz guzów pęcherza. Prócz ustalenia kształtu i wielkości guza, możliwe jest określenie stadium za­awansowania procesu nowotworo­wego, głębokość nacieczenia ściany pęcherza moczowego, względnie okolicy przypęcherzowej. Ultrasonografia gruczolaka stercza daje obraz jego rzeczywistej wielkości, a także charakteru struktury, co jest pomocne przy różnicowaniu z rakiem.

1. Babaian R., Fried F., Cole A., Staab E.: The role of ultrasonics in the evaluation of renal masses. J. Urol., 1976, 115, 6, 646.
2. Cieślińska K, Kościołek E., Walczak W.: W sprawie stosowania badań ultradźwiękowych w diagnostyce urologicznej. Pol. Przeg. Chir., 1976, 48, 6a, 759.
3. Dawidls M., Kaulen H., Albrecht K.: Ultraschalldiagnostik bei Nie-renkrankungen. Urologie, 1973, 12, 6, 283.
4. Gacą A., Loch E.: Echo tomography of the prostate. XVI Congress of the International Society of Urology. Amsterdam, 1973.
5. Gasser G., Kratochwil A.: Ultraschalldiagnostik von Prostata, Harblase und Skrotum. Helv. Chir. Acza, 1971, 38, 519.
6. Goldberg B., Pollack H.: Differentation of renal masses using A-mode ultrasound. j. Urol., 1971, 105, 765.
7. Harrison N., Parks C., Scherwood T.: Ultrasound assesserhent of residual urine in children. Brit. J. Urol., 1976, 47, 805.
8. King D., Latham D.: Rena ultrasonography as aid in the clinical evaluation of renal masses. Radiology, 1972,105, 3, 633.
9. Kratochwil A., Gasser G., Mayr H.: Die Ultraschalldiagnostik in der Urologie. Wien. Klin. Wschr., 1970, 82, 44, 795.
10. Kyle K., Deane R., Morley D., Barnett E.: Ultrasono­graphy of the urinary tract. Brit. J. Urol., 1971, 43, 709.
11. McCullough D., Leopold G.: Diagnosis of retroperitoneal fluid collections by ultra-sonógraphy: a series of surgically proved cases. J. Urol., 1976,115, 6,656.
12. McLaughlin S„ Morley P., Barnett R., Graham A., Kyle K.\ Ultrasound in the staging of bladder tumors. Brit. J. Urol., 1975, 47, 51.
13. Weill F., Krachenbii J., Beker J., Ancont D., Biltard M.: £xploration tomoechographique des reins. Ann. de Radiol., 1972, 15, 7-8, 533.

Klinika Urologiczna Instytutu Chirurgii PAM
al. Powstańców Wlkp. 72
70-111 Szczecin