english version wersja do druku
	kwartalnik ISSN 0500-7208 Czasopismo punktowane przez KBN, Index Copernicus oraz w bazie GBL

WSTĘP Dziedziczenie predyspozycji do zachorowań na raka stercza (PC) zauważone zostało po raz pierwszy w 1956 roku. Morganti i Gianferrari [7] zasygnalizowali wówczas zwiększone ryzyko zachorowania na PC w przypadku pojawienia się tego typu guzów u innych członków rodziny. W latach 80. Cannon [2], prowadząc badania w populacji Mormonów w stanie Utah (USA), sporządził pierwszy rejestr chorych na PC. Stwierdził on wtedy, że ryzyko zachorowania wzrasta wraz z liczbą dotkniętych chorobą członków rodziny. Kolejnym przełomem były badania Cartera [3,4] ogłoszone w 1993 roku. Na ich podstawie ustalono rodowodowo-kliniczne kryteria dla dziedzicznego raka prostaty (HPC). Według tych kryteriów HPC może zostać rozpoznany wówczas, gdy zostanie stwierdzona co najmniej jedna z poniższych cech: 1. PC u 3 lub więcej krewnych I stopnia, 2. PC w 3 kolejnych pokoleniach (nie muszą to być krewni I stopnia), 3. PC w wieku poniżej 56 lat u co najmniej 2 krewnych. DOWÓD NA ISTNIENIE HPC W latach sześćdziesiątych Woolf ze współpracownikami [8,14] stwierdził, że osoby, których krewni I stopnia zachorowali na PC, obciążone są dwukrotnie większym ryzykiem rozwoju tego nowotworu. Mcikle wykazał później, że istnieje 4-krotnie większe prawdopodobieństwo wystąpienia PC, jeśli probant był zdiagnozowany przed 62 r. ż., natomiast Spitz i wsp. stwierdzili 8-krotne większe ryzyko zachorowania w przypadku choroby ojca probanta i dwóch braci. Godny podkreślenia jest fakt, że w przypadku zachorowania jednego członka rodziny w I stopniu pokrewieństwa, prawdopodobieństwo zachorowania wynosi około 2,0 i wzrasta do ok. 5,0 z dwoma chorymi oraz około 11,0 z trzema chorymi. Według Grónbcrga 5-kiotnie większe jest prawdopodobieństwo zachorowania u bliźniaków monozygotycznych, niż u heterozygotycznych. RODZAJE PC ORAZ CHARAKTERYSTYKA KLINICZNA HPC Na początku lat dziewiędziesiątych Carter ze wsp. wyodrębnił trzy podtypy PC: • dziedziczny (HPC), określający chorobę dziedziczącą się według praw Mendla - częstość jej występowania wynosi około 9%, gdy rozpoznawana jest zgodnie z wymienionymi wcześniej kryteriami, ustalonymi przez Cartera; • rodzinny (FPC), rozpoznawany w przypadku wystąpienia PC u dwóch lub większej liczby członków rodziny w 1 stopniu lub II stopniu pokrewieństwa przy braku spełnienia kryteriów HPC. Przyczyną FPC jest najprawdopodobniej predyspozycja wielogenowa lub/i wieloczynnikowa, albo też predyspozycja jedno-genowa, jednak ze znacznie zredukowaną penetracją lub z niską ekspresją genów. Częstość występowania FPC wśród kolejnych PC wynosi około 25%, a ryzyko zachorowania wśród krewnych jest w przybliżeniu dwa razy większe niż w ogólnej populacji; • sporadyczny (SPC) - tzn. bez występowania w rodzinie innych przypadków PC. HPC posiada charakterystyczne cechy, różniące go od pozostałych podtypów PC. Najważniejsze z nich, to: auto-somalny dominujący model dziedziczenia i młody wiek zachorowania probanta - średnio poniżej 56 r. ż. W rodzinach z HPC predyspozycja dotyczy głównie PC. Istnieją też doniesienia o współistnieniu w tych rodzinach 2-3-krotnie zwiększonej predyspozycji do raka piersi [3] oraz, być może, guzów mózgu, a także raków żołądka, jelita grubego, pęcherza, nerki. Do zespołów chorobowych, w przebiegu których występuje nieznacznie zwiększone ryzyko PC, należą niektóre postacie zespołu dziedzicznego raka piersi lub/i jajnika [5,1] z mutacjami BRCA 1 / BRCA 2, zespół Li-Fraumeni i zespół Cowdena. Ostatnie badania wykazały brak różnic w przeżyciu pomiędzy pacjentami z wymienionymi podlypami PC, chociaż - zdaniem Kuppelina i Kleina HPC - jest biologicznie agresywniejszy. Badania PSA nie rozgraniczają biologicznej agresywności podtypów PC. Wymienionych podtypów również nie można rozgraniczyć w badaniach histopatologicznych. TESTY DNA W DIAGNOSTYCE HPC Dotychczas zidentyfikowano, a dokładniej - zlokalizowano (co nie oznacza, że je sklonowano), kilka genów prawdopodobnie predysponujących do HPC. Należą do nich HPC1 (lq24-25) [10], HPC2 (17p) [12], HPC-X (Xq27,3) [11]. Diagnostyka w formie testów DNA jest możliwa dopiero wówczas, gdy gen jest sklonowany. Ten poziom badań osiągnięto już dla genu HPC2, jednak jak dotąd sekwencjonowaniem nie wykryto w tym genie jednoznacznych mutacji. Tak więc brakuje wciąż dowodów na to, że HPC 2 rzeczywiście związany jest z predyspozycją genetyczną do PC. Testy DNA można obecnie wykonywać jedynie dla takich genów, jak BRCA1, BRCA2, p53, PTEN, E-cadheryny, których mutacje zwiększają ryzyko PC. Poziom zwiększenia tego ryzyka jest jednak stosunkowo niewielki. Dlatego też trudno (zarówno ze względów medycznych, jak i ekonomicznych) zalecać wykonywanie badań wszystkich wyżej wymienionych genów w rutynowej praktyce. HPC W REGIONIE POłNOCNO--ZACHODNIEJ POLSKI Przeanalizowano rodowody 420 pacjentów ze zdia-gnozowanym PC w lalach 1990-1996, zarejestrowanych w Onkologicznej Poradni Genetycznej PAM w Szczecinie [6]. Informacje rodowodowe zebrano ankietując chorych leczonych w naszym regionie. HPC oraz FPC i SPC stwierdzono odpowiednio u 2%, 18% i 80% pacjentów z PC. Stwierdzona częstość jest zbliżona do obserwowanej w innych populacjach; np. w USA częstość występowania HPC, FPC i SPC wynosi odpowiednio około 5%, 21% i 74% pacjentów z PC. Przykłady rodowodów pod typów PC przedstawiono na rycinie (ryc. 1). Dotyczą one: A) dziedzicznego raka prostaty - HPC; B) rodzinnego raka prostaty - FPC; C) sporadycznego raka prostaty - SPC. BADANIA SKRININGOWE DLA HPC Ostatnie badania wykazał)\\\' - po raz pierwszy od wielu lat -zmniejszenie śmiertelności z powodu PC. W latach 1993-97 śmiertelność ta spadla do 19,4/100 000, wobec śmiertelności stwierdzonej w latach 1980-84 oraz 1989-92, kiedy to wynosiła odpowiednio 25,8/100 000 i 34,0/100 000 [9). Powyższe dane świadczyć mogą o korzystnym wpływie wczesnej wykrywalności PC i wprowadzeniu leczenia radykalnego na wczesnym etapie zaawansowania choroby. Badania skriningowe powinny, tak jak przy wszystkich typach PC, obejmować badania DRE i PSA Średnia wieku zachorowania na PC w populacji wynosi około 65 lat [13], natomiast średnia wieku zachorowania na HPC wynosi poniżej 55 lat. Wynika z tego, że badania w kierunku wykrywania PC w rodzinach z HPC należy rozpocząć wcześniej. Na ogół zalecane jest rozpoczęcie tych badań w wieku między 40 a 50 r. ż., czyli przynajmniej o 5 lat poniżej najniższego wieku, w którym zdiagnozowano PC w rodzinie, oraz przynajmniej o 10 lat poniżej najniższego wieku osoby z rodziny, w której wykryto przerzuty w przebiegu PC. Badania krewnych powinny być prowadzone do 70 r. ż., kiedy to ryzyko śmierci z powodu PC u mężczyzn z prawidłowym PSA jest minimalne. WNIOSEK W regionie Północno-Zachodniej Polski dziedziczny rak prostaty stanowi 1,6% wszystkich raków prostaty i występuje rzadziej, niż w Europie Zachodniej.

1. 1. Adalgeir A, Barkardottir R, Egilsson V: Linkage analysis of chromosom 17q markers and breast-ovation cancer in Icelandic families and possible relationship to prostatic cancer. Am J Hum Genet 1993: 52:711-717.
2. 2. Cannon L, Bishop D, Skolnick H et al: Genetic epidemiology of prostate cancer in the Utah Mormon genealogy. Cancer Surv 1982; 1: 47-50.
3. 3. Carter B, Bova G, Beaty T el al:Hereditary prostate cancer:epidemiologic and clinical features. J Urol 1993; 150: 797-802.
4. 4. Carter B, Bcaty T, Steinberg G et al: Mendelian inheritance of familial prostate cancer, proc. Natl Acad Sci 1992; 89: 3367-3371.
5. 5. Gronwald J, Menkiszak J, Toloczko A, el al: Hereditary breast cancer, Pol J Pathol 1998; 49: 2, 59-66.
6. 6. Machoy P, Lubiński J: Epidemiology of hereditary prostate cancer in North-West Poland. J Cancer Res Clin Oncol 1998; 124 (suppl): 46.
7. 7. Morganti G, Gianferrari L, Cresseri A et al: Recherches cli-nico-statistiques et genetiques sur les negolasies de la prostate. Acta Genet Med Gemellol 1956; 6: 304-305.
8. 8. Neuhausen S, Skolnick M, Cannon-Alloright L: Familial prostate cancer studies in Utah. Br J. Urol 1997; 79 (suppl 1) 15-20.
9. 9. Roberts RO, Bergstralh EJ, Katusic SK et al: Decline in prostate cancer mortality from 1980 to 1997, and an update on incidence trends in Olmsted County, Minnesota. J Uro! 1999; 161:529-531.
10. 10. Smith J, Carpten O, Kallionicerri J et al: Major susceptibility locus for prostate cancer on chromosome 1 revealed byage-nomewide search. Science 1996; 274 Nov 22: 1371-1374.
11. 11. Stephan D, Howell G, Bailey-Wilson J et al: Toward a gene at Xq 27,3 responsible for hereditary prostate cancer (HPC-X). Am J Hum Genet 2000, 4, 67: 16 (abstracts).
12. 12. Walker C, Zeigler-Johnson S, Welsburg K et al: Association of HPC 2/ELAC 2 genotypes and prostate cancer. Am J Hum Genel 2000; 4, 67: 16 (abstracts).
13. 13. Wileska A, Dutkiewicz S, Jarema R: Badania profilaktyczne chorób stercza, Terapia 1999; 2 (73): 3.
14. 14. Woolf C.An investigation of the familial aspects of carcinoma of the prostate. Cancer 1960; 13: 739-741.

Piotr Machoy
Oddział Urologii SPZ ZOZ
itt Siedlecka 2
72-010 Police
tel.: (0-91) 3171434