PTU - Polskie Towarzystwo Urologiczne

Przypadek uszkodzenia funkcji wydzielniczej przysadki i jąder oraz zaburzeń wzwodu prącia u 23-letniego mężczyzny w wyniku stosowania steroidów anabolicznych w celach niemedycznych
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 2005/58/4.

autorzy

Roland Dadej
Katedra i Klinika Urologii Akademii Medycznej w Poznaniu
Indywidualna Specjalistyczna Praktyka Lekarska: dr n. med. Roland Dadej
Kierownik katedry i kliniki: prof. dr hab. Zbigniew Kwias

słowa kluczowe

prącie, zaburzenia wzwodu, jądro, przysadka, zaburzenia hormonalne, steroidy anaboliczne, doping

streszczenie

Dążenie do poprawy ogólnej wydolności organizmu przybierać może patologiczne formy. Opisano przypadek 23-letniego mężczyzny, który stosował steroidy anaboliczne w celach niemedycznych, aby uzyskać gwałtowny przyrost masy mięśniowej. W wyniku przyjmowania leków doszło do uszkodzenia wydzielniczej funkcji przysadki i jąder oraz głębokiego upośledzenia funkcji seksualnych. Opisano przeprowadzone badania diagnostyczne, zastosowane metody leczenia i ich wyniki. Porównano przypadek z omawianymi w literaturze.

Wprowadzenie

W dobie powszechnej promocji zdrowia oraz wzrastającej popularności klubów fitness i siłowni, coraz większa liczba osób zainteresowana jest poprawą ogólnego stanu zdrowia i wydolności fizycznej organizmu. Czasem działania te przyjmują formy patologiczne. Dążenie do uzyskania znacznego przyrostu masy mięśniowej, zarówno za pomocą ćwiczeń fizycznych, jak i z wykorzystaniem dozwolonych odżywek oraz diety, nie niesie za sobą istotnych konsekwencji zdrowotnych. Dopiero wykorzystanie środków anabolicznych w celach niemedycznych wywołuje zaburzenia regulacji hormonalnej i metabolizmu, a co za tym idzie, poważne następstwa zdrowotne [1]. Opisano przypadek nadużywania steroidów anabolicznych i wywołanych nimi powikłań u młodego mężczyzny.

Cel pracy

Celem pracy jest omówienie rzadkiego przypadku zaburzeń gospodarki hormonalnej i powikłań w wyniku zastosowania środków anabolicznych w celu uzyskania znacznego przyrostu masy mięśniowej u 23-letniego mężczyzny.

Omówienie przypadku

Do poradni urologicznej zgłosił się 23-letni mężczyzna z powodu poważnych zaburzeń wzwodu. Podał, iż przed około 24 miesiącami rozpoczął intensywne treningi w celu uzyskania przyrostu masy mięśniowej. Ćwiczenia prowadził pod nadzorem instruktora i według planu opracowanego przez szkoleniowca z wykorzystaniem programu dla kulturystów. Przed rozpoczęciem ćwiczeń przewlekle nie chorował, nie leczył się, nie zażywał też żadnych leków, a jego wydolność mieściła się w średniej dla polskiej populacji. Nigdy wcześniej wyczynowo nie uprawiał sportów, okazjonalnie biegał i jeździł na rowerze. W trakcie treningów zaproponowano mu przyjmowanie poza kontrolą lekarską anabolicznych steroidów w celu uzyskania szybkiego przyrostu masy mięśniowej. Początkowo stosował Metanabol (Metandienon) w dawce 75 mg dziennie przez dwa miesiące, a także Omnadren 250 (Testosteron ? skład: 60 mg fenylopropionianu, 30 mg propionianu, 60 mg izoheksanianu, 100 mg dekanianu) w dawce pięciu ampułek tygodniowo przez miesiąc. Dodatkowo przyjmował dozwolone preparaty witaminowe i odżywki dla sportowców, stosował też dietę wysokobiałkową. W trakcie zażywania leków zaobserwował zmiany skórne (trądzik), zmiany psychiczne (rosnącą agresję, trudności w adaptacji do warunków stresowych dnia codziennego i znacznie obniżony próg podniecenia płciowego). Nie występowały uchwytne, niekorzystne zaburzenia metabolizmu. Przed 18 miesiącami zaproponowano choremu zastosowanie ?super- silnego? anaboliku. Chory nie zna nazwy ani składu preparatu. Podaje, że na ampułce widniały napisy cyrylicą. Środek zdobył za pośrednictwem kolegów z siłowni. Otrzymał jedną dawkę preparatu. Po zastosowaniu leku uzyskał w ciągu 30 dni 20% przyrost masy mięśniowej (mierzonej przyrostem masy ciała i obwodu kończyn). W tym czasie odczuwał też znaczne nasilenie objawów psychicznych. Zgłaszał długotrwałe utrzymywanie się wzwodów podczas całego dnia (około 12 godzin dziennie) i znaczne pobudzenie płciowe ? do 5-6 stosunków lub masturbacji w ciągu dnia. Po około 45 dniach od zastosowania specyfiku doszło do osłabienia popędu płciowego, zaburzeń nastroju (głęboka depresja) i wystąpiły zaburzenia wzwodu prącia ? brak wzwodów porannych, brak wzwodu po podnieceniu (International Index of Erectile Function ? 5 ? IEEF-5 ? wynik 4 punktów). Chory leczony był w Poradni Zdrowia Psychicznego, zażywał początkowo krótkotrwale bromazepam (Lexotan) 6 mg na dobę, venlafaxynę (Effectin) w dawce 100 mg na dobę przez miesiąc, później paroksetynę (Seroxat) ? 30 mg na dobę przez trzy miesiące. Zaburzeń wzwodu nie leczył. Do urologa skierowany został przez psychiatrę po terapii antydepresyjnej (12 miesięcy od zastosowania specyfiku i 22 miesiące od rozpoczęcia stosowania anabolików), ponieważ zaobserwował zmniejszenie objętości jąder i zmniejszenie objętości ejakulatu przy masturbacji. Próby stosunków utrzymywał ? każdorazowo bez powodzenia. Przy przyjęciu w ocenie IEEF ? 5 uzyskał wynik 2 punkty. W badaniu fizykalnym zwracała uwagę nadmiernie rozwinięta rzeźba mięśni i ślady po przebytych zmianach zapalnych skóry (acne). Z odchyleń stwierdzono zmniejszenie jąder; w badaniu tkanka jąder miękka, jądra zanikowe (śr. ok. 1,5 cm). USG jąder: poza zmniejszeniem rozmiarów ? bez odchyleń.

Przeprowadzono diagnostyczne badania laboratoryjne, nie stwierdzając uszkodzenia funkcji wątroby, nerek, trzustki ani mięśnia sercowego (morfologia, badanie ogólne moczu, kreatynina w surowicy, glukoza, wykładniki funkcji wątroby ? bilirubina całkowita, aminotransferaza alaninowa i apsparginowa, a także: kinaza kreatyninowa oraz kinaza kreatyninowa pochodzenia sercowego ? w normie). PSA całkowite ? 0,1 ng/ml. Nieprawidłowości wykazano w zakresie gospodarki hormonalnej ? testosteron całkowity ? 0,11 ng/ml (norma 1,95 ? 11,38 ng/ml), prolaktyna (PRL) 4,21 ng/ml (norma 1,61 ? 18,77 ng/ml, czułość oznaczenia 0,6 ng/ml), FSH 3,4 mIU/ml (norma 1 ? 8 mIU/ml, czułość metody 0,1 mIU/ml), LH 0 mIU/ml (norma 2 ? 12 mIU/ml, czułość metody 0,5 mIU/ml). Tomografia komputerowa głowy nie wykazała zmian. Chorego konsultowano endokrynologicznie. Po testach diagnostycznych rozpoznano polekową afunkcję przysadki w zakresie produkcji LH oraz zaburzenia wydzielniczej funkcji jąder. Ustalono sposób postępowania ? substytucję hormonalną. Chory początkowo otrzymywał doustne preparaty androgenowe (Undestor ? undecylenian testosteronu w dawce 160 mg na dobę i później 80 mg na dobę). Stan chorego stopniowo poprawiał się. Ustąpiły zaburzenia psychiczne. Doustne preparaty zmieniono na formę domięśniową ? obecnie chory otrzymuje Omnadren 250 w dawce 1 ampułki na cztery tygodnie. W trakcie leczenia nie obserwowano zmian biochemicznych w zakresie podstawowych badań, poziomy FSH i PRL utrzymują się w średnich wartościach normy, LH nadal nieoznaczalne. Testosteron w surowicy krwi ? poziom nieznacznie zmienia się w zależności od czasu, jaki upłynął od podania leku do momentu badania ? w dolnych zakresach normy, także tuż przed podaniem kolejnej dawki leku (najniższa oznaczona wartość ? 2,67, najwyższa ? 9,16, średnio 4,6 ng/ml).

Mimo substytucji hormonalnej utrzymują się zaburzenia erekcji. IEEF-5 nadal około 7 punktów w powtarzanych ankietach. Dla poprawy jakości życia chorego włączono leczenie inhibitorami fosfodiesterazy typu 5. W ocenie chorego najskuteczniejsze wydawały się leki krótkodziałające. Najlepsze efekty w zakresie poprawy warunków wzwodu chory obserwował po wysokich dawkach sildenafilu (Viagra) 100 mg i wardenafilu (Levitra) 20 mg ? niemalże 100% prób ? ze wzwodami wystarczającymi do odbycia satysfakcjonującego stosunku płciowego. Wynik IEEF ? 5 średnio 21 punktów w powtarzanych czterech ankietach. Nieco gorsze wyniki uzyskano przy stosowaniu tadalafilu (Cialis) w dawce 20 mg oraz średnich dawkach pozostałych leków (50 mg sildenafilu i 10 mg wardenafilu) ? tylko od 1/2 do 3/4 prób ukończonych powodzeniem. Wynik IEEF ? 5 średnio 18 punktów z czterech ankiet. Chory nie obserwował poprawy po próbach leczenia za pomocą apomorfiny (Uprima) w dawce 3 mg dziennie.

Z uwagi na zaburzenia hormonalne płodność chorego określano za pomocą oceny stanu nasienia. W początkowej fazie leczenia stwierdzono azoospermię i znacznie zmniejszoną objętość ejakulatu. W przebiegu leczenia chory nie wyrażał chęci poddania się kontrolnemu badaniu.

Dyskusja i wnioski

Rośnie liczba osób za wszelką cenę dążących do poprawy swego wizerunku. Obecnie, gdy prozdrowotne zachowania zyskują coraz większe uznanie, istnieje też grupa ludzi korzystająca z niedozwolonych i szkodliwych środków dla uzyskania wymarzonego celu. Stosowanie niezgodnie z przeznaczeniem silnych substancji anabolicznych niesie ze sobą poważne zagrożenie zdrowia i życia. Problemy zdrowotne obejmować mogą: zmiany skórne ? trądzik i dermatozy; zmiany profilu psychologicznego ze skłonnością do agresji [2], zaburzenia osobowości, psychozy i zespoły afektywne a po odstawieniu leku ? depresję; zaburzenia funkcji wątroby [3], nerek; uszkodzenie mięśnia sercowego ? do zawału i nagłej śmierci włącznie; zaburzenia krążenia mózgowego [4] i czynności układu nerwowego [5]; uszkodzenie struktury kostnej i mięśni (np. zerwanie przyczepów mięśni); głębokie zaburzenia w zakresie płodności [6,7] i gospodarki hormonalnej; wreszcie ryzyko zakażenia chorobami przenoszonymi drogą krwi (HIV, HCV, HBV, etc.). Diagnozowanie nieprawidłowości po stosowaniu preparatów bez wskazań medycznych wymaga dużego nakładu środków, gdyż zaburzenia dotyczyć mogą równocześnie wielu układów i narządów. Przewlekłe zażywanie leków anabolicznych niezgodnie z przeznaczeniem prowadzić może do nieodwracalnych zmian, a leczenie następstw jest długotrwałe i często niemożliwe. Publikowanych jest wiele przykładów nadużywania substancji dopingujących i konsekwencji takiego postępowania. W opisywanym przypadku problem dotyczył zaburzeń sfery psychicznej, trwałego uszkodzenia przysadki w zakresie wydzielania LH, wtórnego upośledzenia funkcji jąder i płodności chorego oraz głębokiej dysfunkcji erekcyjnej. Wspomnieć należy, że depresja per se, jak i terapia środkami przeciwdepresyjnymi, zaburza funkcje seksualne w znacznym stopniu, wiadomo jednak, iż prawidłowo prowadzona sprzyja poprawie (wiele zależy od polepszenia ogólnej jakości życia i nasilenia ubocznych działań stosowanych terapeutyków). W tym przypadku poważne zaburzenia wzwodu wystąpiły już przed leczeniem psychiatrycznym i sama terapia nie pogłębiła ich znacząco. Mężczyzna dobrze zareagował na leczenie za pomocą wysokich dawek inhibitorów fosfodiesterazy typu 5. Mimo substytucji hormonalnej nie powróciła prawidłowa czynność erekcyjna. Płodności chorego poza wstępnym badaniem nie oceniano, przypuszczać jednak można, iż będzie ona w znaczącym stopniu upośledzona. Zaznaczyć warto, że opisywane dolegliwości wystąpiły prawdopodobnie po jednorazowym zażyciu substancji toksycznej.

Opisywany przypadek może być interesujący w świetle zmian zachodzących w polskim społeczeństwie i z pewnością nie jest przypadkiem odosobnionym, a przez to wartym omówienia.

piśmiennictwo

  1. Hartgens F, Kuipers H: Effects of androgenic-anabolic steroids in athletes. Sports Med 2004, 34 (8), 513-554.
  2. Pope HG Jr, Katz DL: Homicide and near-homicide by anabolic steroid users. J Clin Psychiatry 1990, 51 (1): 28-31.
  3. Strohmeyer G, Weik C: Liver damage caused by drugs. Z Gastroenterol 1999, 37 (5), 67-78.
  4. Frankle MA, Eichberg R, Zachariah SB: Anabolic androgenic steroids and a stroke in an athlete: case report. Arch Phys Med Rehabil 1988, 69 (8), 632-633.
  5. Bochnia M, Medras M, Pośpiech L i in: Poststeroid balance disorder ? a case report in a body builder. Int J Sports Med 1999, 20 (6), 407-409.
  6. Sorensen MB, Ingerslev HJ: Azoospermia in 2 body-builders after taking anabolic steroids. Ugeskr Laeger 1995, 157 (8), 1044-1045.
  7. Ebenbichler CF, Sturm W, Ganzer H et al: Flow-mediated, endothelium-dependent vasodilatation is impaired in male body builders taking anabolic-androgenic steroids. Atherosclerosis 2001, 158 (2), 483-490.

adres autorów

Roland Dadej
Klinika Urologii AM
ul. Szwajcarska 3
61-285 Poznań
tel./fax (061) 87 39 237
roland@pharmanet.com.pl