OCENA WIELKOŚCI GRUCZOLAKA STERCZA ZA POMOCĄ ULTRASONOGRAFII
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 1987/40/1.

Dotychczasowe sposoby badania gruczołu krokowego są obciążone du­żym subiektywizmem, a co za tym idzie nieprecyzyjne i nieporówny­walne. Zaliczamy do nich badanie palcem przez odbytnicę, badanie radiograficzne układu narządów moczowych i wziernikowanie pęcherza (5, 12). Stosuje się również w ostatnich latach tomografię komputerową (4, 10). Żadna z tych metod nie daje jednak dokładnego wyobrażenia o wielkości guza.

Badanie ultrasonograficzne pozwala uniknąć błędów diagnostycznych przy kwalifikowaniu chorego z gruczolakiem stercza do operacji. Duża dokładność w ocenie wielkości gruczolaka gwarantuje właściwe zakwa­lifikowanie do adenomektomii lub do elektroresekcji przezcewkowej (TUR).

Badanie ultrasonograficzne jest nieinwazyjne, gdyż nie wymaga ani środków cieniujących, ani zabiegów śródpęcherzowych. Dokładność za­wdzięcza zaś możliwości przedstawienia gruczolaka w postaci trójwy­miarowej bryły, przy czym wszelkie pomiary są wymierne i porówny­walne. Można również przewidzieć rozmiary utraty krwi w czasie zabiegu (10).

MATERIAŁ I METODY

Materiał stanowiły dane liczbowe dotyczące pomiarów masy gruczo­laka stercza metodą ultrasonograficzną przed operacją oraz metodą wa­gową wyciętego gruczolaka po operacji u 50 chorych, leczonych w tutej­szym oddziale. Materiał podzielono na trzy grupy: do I zaliczono gruczolaki o masie od 20 do 40 gramów, do II ? gruczolaki o masie od 41 do 90 gramów i do III ? gruczolaki o masie od 91 do 300 gramów. Pomiarów USG dokonywano aparatem firmy Siemens typu Multison 400

z przetwornikiem linearnym 2,5 MHz, pracującym w czasie rzeczywistym. Obraz gruczołu krokowego na ekranie monitora obejmował echo gruczołu właściwego oraz echo gruczolaka w razie jego obecności. Pomiary doty­czyły trzech wymiarów bryły stanowiącej gruczoł wraz z gruczolakiem. Pomiar wielkości ?a" odpowiadał szerokości struktury przy położeniu sondy pod kątem 45° do płaszczyzny czołowej, a równoległej do linii międzykolcowej (ryc. 1 i 2). Pomiar wielkości ?b" odpowiadał wysokości struktury na ekranie przy położeniu sondy pod kątem 45° od płaszczyzny czołowej, a równoległej do linii międzykolcowej (ryc. 1 i 2).

Pomiar wielkości ,,c" dokonywano przy sondzie ustawionej osią długą w linii środkowej ciała, prostopadle do płaszczyzny czołowej (ryc. 3 i 4).

Wszystkie wielkości (a, b, c) ocenialiśmy na obrazie badanej struktury na ekranie monitora w centymetrach. Posłużyliśmy się wzorem na obję-

tość elipsoidy trójosiowej (ryc. 5) V=1/6x?xaxbxc, który po uprosz­czeniu przedstawia się następująco V = 0,524 X a X b X c, gdzie V = = objętość badanej struktury w cm3, odpowiadającej masie wyrażonej w gramach. Objętość V odpowiada masie badanej struktury, gdyż ciężar właściwy gruczolaka wynosi 1,05 g/cm3 i pominięcie wartości 0,05 nie zmienia w sposób istotny wyniku obliczeń masy gruczolaka.

Dla całego zbioru analizowanych wyników określono rozbieżność po­między wartościami mas określonych metodą ultrasonograficzną a war­tościami mas określonych metodą konwencjonalnego ważenia. Obliczono również współczynniki korelacji i odchylenia standardowe dla trzech wyodrębnionych grup wyników mas gruczolaków stercza.

W I grupie danych uzyskanych z pomiarów mas gruczolaka stercza metodą ultrasonograficzną przed operacją i metodą wagową po wycięciu gruczolaka (tab. I) stwierdzono, że pomiary dokonane metodą ultrasono­graficzną były zawyżone w stosunku do wartości rzeczywistej średnio o 20,6%, a współczynnik korelacji był stosunkowo niski (r = 0,5661). Równanie prostej regresji dla tej grupy wraz z odchyleniami standar­dowymi współczynników wynosiło: y = (0,59 ? 0,21) x + (9,54 ? 7,41), gdzie y ? oznacza masę gruczolaka stercza ważoną po operacji, x ? masę gruczolaka stercza określoną metodą ultrasonograficzną przed operacją.

W II grupie danych uzyskanych z pomiarów mas gruczolaka stercza metodą ultrasonograficzną i metodą wagową obliczono (tab. II), że metodą ultrasonograficzną uzyskano średnio zawyżenie wartości mas gruczolaka stercza o 4,2% przy wysokim współczynniku korelacji (r = 0,9438). Równanie linii regresji wraz z odchyleniami standardowymi współczynników wynosiło: y = (0,91 ? 0,07) x + (3,17 ? 4,44).

W grupie III danych uzyskanych z pomiarów mas gruczolaka stercza (tab. III) stwierdzono, że metoda ultrasonograficzna zaniża wartości da­nych rzeczywistych średnio o 5,8°/o. Współczynnik korelacji danych był wysoki (r = 0,9973). Równanie prostej regresji wraz z odchyleniami stan­dardowymi współczynników wynosiło: y = (1,05 ? 1,47) x + (1,77 ? 5,77).

Z porównania danych dotyczących masy gruczolaka przed- i po ope­racji wynikało, że największa różnica w ocenie wystąpiła w grupie gru­czolaków od 20 do 40 gramów masy rzeczywistej i stanowiła ona 36,0% wszystkich operowanych. Różnica w ocenie masy rzeczywistej wynosiła od ?14 do +8 gramów, średnio 20,6%, w sensie zawyżania pomiarów gruczolaka. Zgodność danych z obu pomiarów wystąpiła tylko raz w gru­czolakach o masie 32 g. Wartość oceniana USG była trzykrotnie niższa, a 14-krotnie wyższa od rzeczywistej.

W II grupie gruczolaków, stanowiących 44,0% wszystkich operowa­nych zgodność obu pomiarów uzyskano u 3 chorych. Wartości skrajne dla różnicy obu pomiarów wynosiły od ?8 do +4 g; średnio ocena masy gruczolaka w USG była wyższa od rzeczywistej o 4,2%. Masa gruczolaka oceniona w USG była niższa u 4 chorych, a wyższa u 15 od masy rzeczywistej w granicach od 1?8 g.

W grupie gruczolaków o masie rzeczywistej 91?300 g, stanowiącej 20,0% wszystkich operowanych nie obserwowano zgodności obu pomia­rów. Wartości skrajne obu pomiarów wynosiły od ?4 do +20 g. Średnio ocena masy gruczolaka na podstawie pomiarów USG była niższa od rzeczywistej o 5,8%. Masa gruczolaka w USG była niższa od rzeczywistej u 9 chorych, a wyższa tylko u 1 chorego.

OMÓWIENIE

Zgodność pomiarów gruczolaka stercza, określonych metodą ultrasono­graficzną przed operacją z masą rzeczywistą wyciętego guza obserwowali inni autorzy. Henneberry i wsp. (6) w grupie 29 badanych poddanych adenomektomii stwierdzili zgodność tych pomiarów. Autorzy ci nie podali jednak danych liczbowych.

W dostępnej literaturze nie znaleźliśmy opracowań podobnych' do naszych badań. Autorzy ograniczali się zwykle do oceny wielkości gru­czolaka metodą USG, zwracając głównie uwagę na towarzyszące choroby, takie jak guzy złośliwe, kamienie stercza i zapalenie gruczołu krokowego (1, 3, 5, 6, 9, 11, 12, 13). Po operacji nie ważono wyciętych gruczola­ków. W tutejszym oddziale ważyliśmy w swoim czasie wycięte gruczo­laki stercza i badaliśmy związek zachodzący między wielkością guza a przebiegiem pooperacyjnym. Nie rozporządzaliśmy wówczas odpowiednimi metodami oceny wielkości gruczolaka przed operacją, a dane uzy-skiwane tradycyjnymi sposobami często nie pokrywały się z wynikami pomiarów masy rzeczywistej wyciętego guza.

Niektórzy autorzy w doświadczeniach na zwierzętach ustalili, że istnieje zgodność pomiaru masy gruczolaka, określanej metodą USG, z masą rzeczywistą wyciętych gruczolaków stercza (2). Współczynnik korelacji dla wymienionych pomiarów w doświadczeniach na psach wy­nosił od 0,7251 do 0,9839 (11). W naszych badaniach współczynnik ten wynosił od 0,5661 do 0,9973. Tak duża zbieżność wyników pomiarów przed- i pooperacyjnych nie była możliwa przed wprowadzeniem badań USG. Niedokładności obserwowane w naszych pomiarach w sensie zawy­żenia bądź zaniżenia ciężaru rzeczywistego nie miały w praktyce wpływu na sposób operacji gruczolaka. Małe gruczolaki, które w ocenie USG nie przekraczały 20 gramów kwalifikowaliśmy do elektroresekcji przezcew­kowej. Słuszność naszych założeń wymaga weryfikacji w dalszych ba­daniach, opartych na większej liczbie obserwacji.

WNIOSKI

1. Metoda USG umożliwia przedoperacyjną ocenę wielkości gruczo­ laka stercza z dokładnością większą niż jakiekolwiek dotychczasowe badanie tradycyjne.

2. Średnia rozbieżność pomiędzy wartościami mas określonych me­ todą USG i konwencjonalnego ważenia gruczolaków wynosi 10,42%, przy czym największa zgodność pomiarów występuje w najliczniejszej grupie badanych gruczolaków o masie od 41 do 90 g masy rzeczywistej; w tej grupie błąd pomiaru nie przekracza 4,2%.

1. 1. Bieniak B., Matych J., Eksterowicz J.: Diagnostic and progostiic value of the
2. cystograms of patients with prostatic adenoma. Int. Urol. Nephrol., 1977, 9, 2, 151. ?
3. 2. Blum D., Bahnson M., Lee Ch., Deschler W., Grayhack T.: Estimation of canine
4. prostatic size by in vivo ultrasound and volumetric measurement. J. Urol., 1985, 133,
5. 6, 1082. ? 3. Fritzsche P., Axford P., Ching V., Rosenquist R., Moore R.: Correlation
6. of transrectal sonographic findings patients with suspected and unsuspected prostatic
7. disease. J. Urol., 1983, 130, 272. ? 4. Gomuła A., Stawarz B.: Ultrasonografia w dia­
8. gnostyce chorób gruczołu krokowego. Pol. Przeg. Rad., 1985, 49, 1, 54. ? 5. Ha-
9. rada K., Tanahashi Y., Igari D., Numata I., Orikasa S.: Clinical evaluation of inside
10. echo patterns1 in grey scala prostatic echography. J. Urol., 1980, 124, 216. ? 6. Henne-
11. oery M., Carter M. F., Neiman H. L.: Estimation of prostatic size by suprapubic
12. ultrasonography. J. Urol., 1979, 121, 615. ? 7. Khoury S.: Ultrasound in urology.
13. International Foundation for Scientific Information (FIIS), 1985, 311. ? 8. Krzeski T.,
14. Borówka A., Borkowski A., Stafiej P., Wolski Z.: Ultrasonograficzne badania gruczołu
15. na drodze śródodbytniczej. Pol. Przeg. Rad., 1986, 49, 1, 58. ? 9. Leńko J.: Rak ster­
16. cza. Urol. Pol., 1984, 37, 4, 245. ? 10. Leńko J., Kański M.: Blood loss during
17. Millin's retropubic prostatectomy and the size of the removed gland. Treci Kongres
18. Urologa Jugoslavije. Zbiornik radova, 1972: 272.
19. 11. Peeling B., Grijfiths J.: Imaging of the prostate by ultrasound. J. Urol., 1984,
20. 132, 2, 217. ? 12. Szkodny A., Jeleń Z.: Porównanie metod ? endoskopowej i ultra­
21. sonograficznej przy ocenie wielkości gruczolaka stercza. Urol. Pol., 1984, 37, 4, 307. ?
22. 13. Whittingham T., Bishop R.: Ultrasonic estimation of volume of the enlarged
23. prostate. Br. J. Radiol., 1973, 46, 68.