Badania doświadczalne zmian ściany pęcherza wywołanych 3,7% roztworem formaliny
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 1982/35/1-2.

Formalina jest silną trucizną protoplazmatyczną, powodując dena-turalizację białka. W zależności od stężenia działa ona na błony śluzowe ściągająco, a nawet powoduje ich martwicę. Jej działanie ściągające na błonę śluzową może być wykorzystane do tamowania krwawień z pę­cherza moczowego, w przypadku, gdy przyżeganie miejsc krwawiących, Dodawanie azotanu srebra i podwiązywanie tętnic podbrzusznych nie za­trzymuje krwawienia. Roztwór formaliny stosuje się także u chorych na nowotwory pęcherza, u których ciężki stan ogólny nie pozwala na wy­konanie radykalnego zabiegu (1, 2).

Pierwszym, który zastosował formalinę u ludzi był Brown w 1969 r. (l, 2). Podawał on do pęcherza moczowego 3,7% roztwór formaliny i u-trzymywał ją w pęcherzu 15 minut, uzyskując korzystne efekty tera­peutyczne u chorych krwawiących z powodu nowotworów pęcherza, ze zmian popromiennych oraz krwawień po leczeniu cytostatykami.

Rankin (7) doniósł o wpływie 0,33%?3,7% roztworów formaliny poda-warnych drogą nakłucia pęcherza u szczurów stwierdzając, że działanie formaliny na ścianę pęcherza zależy od stężenia roztworu i wywołuje zmiany podobne do opisanych przez innych autorów (6). Fair (4) spo­strzegał powikłania u 75% chorych po podaniu 10% roztworu formaliny do pęcherza, ale gdy użył roztworów o mniejszych stężeniach powikła­nia nie występowały. Hornak i Zwara (5) donoszą o korzystnym działa­niu formaliny u ludzi, która spowodowała zatrzymanie krwawienia z ra­ka pęcherza u kilku chorych.

Praca ma na celu zbadanie śluzówki i pozostałych warstw ściany pę­cherza, które powstają pod wpływem 3,7% roztworu formaliny w do-świadczeniu.

MATERIAŁ I METODA

Do badań użyto 40 królików o wadze od 3,5 do 4 kg. Wiek zwierząt wahał się od 10 do 12 miesięcy. Zwierzęta podzielono na dwie grupy.

W pierwszej grupie obejmującej 20 królików, w narkozie eterowej, po odkażeniu ujścia zewnętrznego cewki 1% roztworem sterinolu wpro­wadzono cewnik Nelatona Nr 8 Chir. do pęcherza i wypuszczono mocz. Następnie przez cewnik podawano do pęcherza 3,7% roztwór formaliny w ilości 30?40 ml. Po usunięciu cewnika ujście zewnętrzne cewki za-mykano przez ucisk wyjałowionym gazikiem, utrzymując formalinę w pęcherzu przez okres 5 minut. Po zwolnieniu ucisku występowało u kró­lików parcie z natychmiastowym oddaniem moczu, a w kilkunastu przy­padkach oddany z pęcherza płyn zawierał domieszkę krwi. Po 5 króli­ków usypiano w 2, 5 i 10 dobie oraz pozostałe 5 królików uśpiono po upływie 5 tygodni. Po uśpieniu zwierzęta poddawano badaniom sekcyj­nym. Podczas sekcji pobierano w całości pęcherz, który rozcinano i za­nurzano do roztworu Carnoya.

Grupę drugą, 20 królików potraktowano jako grupę kontrolną. W tej grupie u wszystkich zwierząt podawano przez cewnik do pęcherza roz­twór soli fizjologicznej. Podobnie jak w grupie poprzedniej w analogicz­nych okresach czasu usypiano po 5 królików.

Pęcherze zwierząt obu grup poddawano badaniom makro i mikro­skopowym. Skrawki preparatów przygotowywano według techniki pa­rafinowej i barwiono je hematoksyliną ? eozyną, metodą Azan według Heidenheina i metodą wysrebrzania Gomoriego.

WYNIKI

U zwierząt grupy pierwszej w drugiej dobie po podaniu do pęcherza 3,7% roztworu formaliny spostrzegano oglądaniem, pęcherze o pogrubia­łej ścianie, błony śluzowe były blade, a większe naczynia żylne i tęt­nicze silnie nastrzyknięte krwią. W obrazie mikroskopowych obserwo­wano pasmowate złuszczanie nabłonka. Pomiędzy warstwami złuszczone-go nabłonka widoczne były komórki martwiczo zmienione. Złuszczony na­błonek obniżał błonę podstawową, a błona podśluzowa i mięśniowa była pogrubiała w następstwie obrzęku w preparatach barwionych hematok­syliną ? eozyną obserwowano znacznego stopnia przekrwienie w ścia­nie pęcherzy oraz zastój krwi w obrębie żył.

W 5 dobie po podaniu do pęcherza formaliny w obrębie pęcherzy spo- strzegano ściany nieznacznie pogrubiałe, śluzówki blade, a naczynia krwionośne nastrzyknięte. Badaniem drobnowidowym spostrzegano ścień­ czenie nabłonka pęcherzy moczowych, błony podśluzowe i mięśniowe były znacznie pogrubiałe. W obrębie błony podśluzowej i mięśniowej u- widaczniały się rozszerzone naczynia krwionośne. ,

W 10 dobie po podaniu do pęcherza formaliny obserwowano pogru­bienie ścian pęcherza i przekrwienie błon śluzowych. W preparatach mi­kroskopowych nabłonek pęcherzy ścieńczały szczególnie na szczytach fałd. Błona podśluzowa i mięśniowa obrzękła z przekrwieniem naczyń ściany pęcherza.

Po 5 tygodniach od podania formaliny pęcherze moczowe były małe o ścianach znacznie pogrubiałych, a śluzówki prawidłowe. Od zewnątrz tworzyły liczne masywne zrosty z otrzewną ścienną i trzewną jelit. Ba­daniem drobnowidowym, obserwowano prawidłowy zregenerowany nabłonek błony śluzowej pęcherzy, a błona podśluzowa i mięśniowa wy­kazywała zmiany o charakterze włóknienia.

W grupie kontrolnej we wszystkich okresach doświadczenia nie spo­strzegano w badaniach makro i mikroskopowych odchyleń od stanu pra­widłowego.

OMÓWIENIE WYNIKÓW

U wszystkich królików po podaniu do pęcherza 3,7% roztworu for­maliny występowały makro i mikroskopowe zmiany w pęcherzu mo­czowym.

Proces włóknienia spostrzegany w kolejnych okresach doświadcze­nia, a najsilniej wyrażany w 5 tygodniu po podaniu formaliny najpraw-dopodobnie trwale zamyka drobne naczynia warstwy podśluzowej i mięśniowej hamuje i może zapobiegać nawet ewentualnym nawrotom krwawienia.

Natomiast zlepy pęcherza z otrzewną ścieraną i trzewną w 5 tygod­niu obserwacji mogą o tym świadczyć, że niedokrwiony pęcherz tworzył zrosty z lepiej ukrwionymi narzędziami jamy brzusznej, które stwarzały dla niego jak gdyby przeszczep (naczyniowy z lepiej ukrwionego narzą­du. To, że takiej możliwości nie należy odrzucać dowodzą badania in­nych autorów (3). Metoda wydaje się być bezpieczna, albowiem u ba­danych zwierząt nie spostrzegano powikłań ogólnych i miejscowych.

Wyniki niniejszych badań są zgodne z obserwacjami innych auto­rów (6, 7).

Podobnie jak we własnym doświadczeniu Fair (4) przy podawaniu roztworów o niskim stężeniu również nie obserwował powikłań. Także Shah i Albert (8) u 12 chorych, którzy mieli krwawienie z guza pęche­rza wprowadzali 4% roztwór formaliny w ilości. 100?150 ml przetrzy­mując go w pęcherzu około 30 minut. U 10 ich chorych efekt hemosta­tyczny był doskonały i nie obserwowano powikłań. Ze względu na moż­liwość istnienia odpływów pęcherzowo-moczowodowych u niektórych chorych przeprowadzono również badania doświadczalne wpływu 3,7% roztworu formaliny na moczowód, miedniczkę i miąższ nerki, które będą tematem następnego doniesienia.

W oparciu o własne spostrzeżenia oraz badania doświadczalne i kli­niczne innych autorów możnaby z dużym prawdopodobieństwem zało­żyć, że stosowanie formaliny o niskich stężeniach mogłoby być godne polecenia do szerszego stosowania w klinice.

1. Brown R. B.: A method of menagement of inoperable carcinoma of the bladder. Brit. J. Urol., 1968, 40, 489.
2. Brown R. B.: Further experiences with intravesical formalin administration in adwanced carcinoma of the bladder (ab-stract). Brit. J. Urol., 1970, 42, 738.
3. Cieślik R., Nowak H. F.: Gojenie się ze­szytych i niezeszytych ubytków otrzewnej ściennej na niedokrwionym podłożu. Pol. Przeg. Chir., 1980, 6, 521.
4. Fair W. R.: Formalin in the treatment of mas-sive bladder hemorrhage, techniąues, results and complications. Urology, 1974, 3, 573.
5. Hornak M., Zwara V.: Hydrostatic presure techniąue and intravesical instillation of formalin: new methods for the contral of severe bleeding from the bladder. Inter. Urol. and Nephrol., 1976, 8, 129.
6. Mulcahy J. J., Farrow G. M., Furlow W. L., Leary F.: The efect of intravesical formalin on the destruction and regeneration of the canine bladder. Urology, 1976, 15, 177.
7. Rankin K. N.: In-ravesical formalin. Urology, 1974, 12, 150.
8. Stah B. C, Albert D. I.: Intrave-sical installation of formalin for the menagement of intractable hematuria. J. Urol., 1973, 110, 519.