autorzy
-
Andrzej Gomuła
- Z Kliniki Urologii Instytutu Chirurgii CSK WAM w Warszawie Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. B, Stawarz
streszczenie
- Przedstawiono nieinwazyjną, skuteczną i prostą metodę ultrasonograficznego pomiaru zalegania moczu w pęcherzu po mikcji. Badania przeprowadzono u 500 chorych, stosując ultrasonograf Bruel i Kjaer. Wszelkie obliczenia arytmetyczne, wykonywane dotychczas w podobnych badaniach ultrasonograficznych, w proponowanej metodzie zastąpiono programem komputerowym ultrasonografu, służącym do pomiaru objętości elipsoidy obrotowej. Uzyskane wyniki obarczone są 14,0% błędem.
Zaleganie moczu w pęcherzu moczowym, będące następstwem różnych schorzeń, prowadzi w konsekwencji do powstania dalszych zmian chorobowych. Dlatego określenie zalegania moczu w pęcherzu po mikcji ma duże znaczenie diagnostyczne. W tym celu stosowano różne metody: cewnikowanie pęcherza moczowego, cystografię pourograficzną, testy wydalania fenylosulftaleiny i radioizotopów (4, 12, 13).
Wyżej wymienione metody odznaczały się mniejszą bądź większą inwazyjnością, do możliwości powikłań włącznie (11). Wprowadzenie ultrasonografii pozwoliło na określenie zalegania moczu w pęcherzu moczowym w sposób nieinwazyjny, przy błędzie pomiaru nie przekraczającym 15,0 ? 20,0% (2, 6, 9, 10).
Dotychczas proponowane ultrasonograficzne metody pomiaru związane były z koniecznością prowadzenia dodatkowych obliczeń, co trochę komplikowało metodę (1, 5, 7, 8).
Celem pracy było ustalenie bardzo prostego, nieinwazyjnego sposobu określenia zalegania moczu w pęcherzu moczowym.
MATERIAŁ I METODA
Badaniu poddano 500 chorych z gruczolakiem lub rakiem stercza, zwężeniem cewki moczowej bądź neurogenną dysfunkcją pęcherza moczowego, którym pierwotnie planowano wprowadzenie do pęcherza moczowego cewnika lub wytworzenie przetoki nadłonowej.
Po ultrasonograficznym określeniu zalegania, wprowadzono chorym cewnik do pęcherza moczowego lub wytwarzano przetokę nadłonową przez nakłucie i oceniano rzeczywiste zaleganie. U 16 chorych, z zaleganiem poniżej 50 ml, przy współistniejących dolegliwościach dyzurycz-nych, odstąpiono od cewnikowania, kierując ich do badania urodynamicznego, w celu ustalenia dalszego sposobu postępowania.
Do badania używano głowicy sektorowej 3 MHz i 5 MHz oraz głowicy doodbytniczej 4 MHz ultrasonografu f-my Bruel i Kjaer model 1846. Po uwidocznieniu największego przekroju pęcherza moczowego zatrzymywano obraz i dokonywano jego dalszej obróbki elektronicznej. Do obliczenia objętości pęcherza moczowego używano programu służącego do określania objętości struktur elipsoidalnych (3). Mikroprocesorowe przetwarzanie danych obrazu, które możliwe jest w ultrasonografie f-my Bruel i Kjaer model 1846, pozwala na określenie powierzchni przekroju badanego narządu, a następnie na dokonanie obrotu tego przekroju wokół dowolnie wybranej osi, co powoduje generowanie bryły. Użycie tego programu pozwala na całkowite zautomatyzowanie wszelkich czynności obliczeniowych. Wbudowany w ultrasonograf mikrokomputer z oprogramowaniem stałym sam określa objętość badanego narządu. W metodzie tej dokonuje się wyłącznie obrysu konturów pęcherza moczowego piórem świetlnym, a następnie wyznacza oś obrotu tego obrazu. W ten sposób generuje się w pamięci komputera bryłę, powstałą z obrotu elipsoidy. Określenie objętości tak powstałej bryły następuje automatycznie (ryc. 1, 2, 3, 4).
WYNIKI BADAŃ
Badaniem ultrasonograficznym stwierdzono w grupie 500 chorych, że po oddaniu moczu zalega w pęcherzu moczowym od 15 do 1700 ml moczu. Porównanie tych danych z rzeczywistym zaleganiem pozwoliło ustalić, że błąd pomiaru w tej grupie wynosił średnio 14,0%, nie przekraczając nigdy 20,0%. Najmniejsza ilość moczu, którą można określić przy użyciu opisanej metody, wynosi kilka mililitrów.
OMÓWIENIE
Przy badaniu objętości pęcherza moczowego należy pamiętać, że może on przybierać różne kształty. Przeszkoda w odpływie moczu powoduje, że pęcherz moczowy najczęściej przyjmuje kształt kulisty. Wtedy pomiar objętości pęcherza moczowego jest prawidłowy przy dowolnym ustaleniu osi obrotu największego przekroju z zastrzeżeniem, że musi ona przebiegać przez środek badanego przekroju. Jednak podczas określania objętości pęcherza o innym niż kulisty kształcie, np. stożkowym, jak u chorych z neurogenną dysfunkcją pęcherza, należy dokonać ultrasonograficznego przekroju pęcherza w największej jego płaszczyźnie, a następnie obrócić ten przekrój wokół długiej osi. Ta sama zasada obowiązuje przy nieregularnych zarysach pęcherza moczowego. Przy ocenie zalegania moczu w pęcherzu moczowym z dużymi uchyłkami metoda ta obarczona jest dodatkowym błędem. Następuje zaniżenie oceny zalegania w stosunku do rzeczywistego.
Badania ultrasonograficznego należy dokonywać w pozycji leżącej chorego. Pozycja ta znosi ucisk zawartości jamy brzusznej na pęcherz moczowy, który przybiera wtedy bardziej kulisty kształt, co zwiększa dokładność pomiaru. W dotychczas stosowanych metodach ultrasonograficznego pomiaru niewielkiego zalegania moczu, dokładne określenie zalegania było obarczone dużym błędem (5). Problem ten istnieje zwłaszcza u chorych otyłych; dodatkową trudność stwarza stosowanie głowicy liniowej. Użycie do badania głowicy sektorowej umożliwia lepszy wgląd w przestrzeń załonową, a zastosowanie głowicy doodbytniczej pozwala na dokładne określenie zalegania w pęcherzu moczowym wg podanego powyżej sposobu bardzo małych objętości, bez względu na otyłość badanego (ryc. 4). U osób szczupłych oraz u dzieci wskazane jest użycie głowicy o częstotliwości 5 MHz, pozwalającej na dokładniejsze uwidocznienie zarysu przedniej ściany pęcherza moczowego.
WNIOSEK
Badanie ultrasonograficzne z użyciem elektronicznego sposobu pomiaru objętości tworów elipsoidalnych jest szybką, dokładną i nieinwazyjną metodą określania zalegania moczu w pęcherzu moczowym.
piśmiennictwo
- 1. Beacock C.J., Roberts E.E., Rees R.W., Buck A.C.: Ultrasound assessment
- of residual urine. A quantitative method. Br. J. Urol., 1985, 57, 410. ? 2. Braeck-
- man J., Denis L.: The practice and pitfalls of ultrasonography in the lower uri
- nary tract. Eur. Urol., 1983, 9, 193. ? 3. Bruel, Kjaer: Ultrasonud scanner type 1846.
- Instruction manueal. Naerum Offset, Naerum 1984. ? 4. Dadfar H., Zinsser H. H.:
- Bladder volumes cystogram films. Invest. Urol., 1972, 9, 363. ? 5. Hakenberg O. W.,
- Ryall R. L., Langlois S. L., Marshall V. R.: The estimation of bladder volume by
- sonocystography. J. Urol., 1983, 130, 2, 249. ? 6. Holmes J. H.: Ultrasonic studies
- of the bladder. J. Urol., 1967, 97, 654. ? 7. Noga A., Bar K., Szkodny A.: Ocena
- przydatności ultrasonografii w określaniu pojemności i zalegania moczu w pę
- cherzu moczowym. Urol. Pol., 1986, 39, 3, 197. ? 8. Orgaz R. E., Gomez A. Z., Ra-
- mirez C. T., Torres J. L. M.: Application of bladder ultrasonography. I. Bladder con
- tent and residue. J. Urol., 1981, 125, 174. ? 9. Pedersen J.F., Bartrum R. J., Gryt-
- ter C Residual urine determination by ultrasonic scanning. Amer. J. Roentg., 1975,
- 125, 474. ? 10. Poston G, J., Joseph A. E. A., Riddle P. R.: The accuracy of ultra
- sound in the measurement of changen in bladder volume. Br. J. Urol., 1983, 55, 361.
- 11. Ravichandran G., Follows G.J.: The accurancy of a handheld real-time ul
- trasound scanner for estimating bladder volume. Br. J. Urol., 1983, 55, 25. ?
- 12. Kalis E,, Likourinas M., Dermentzoglou F., Samara B., Goulandris N.: Measure
- ment of the volume of residual urine using 131 I-hippuran and the gamma ca-
- mera. Brit. J. Urol., 1975, 47, 567. ? 13. Smith D. R.: Estimation of the ammount of
- residual urine by means of the phenolsulfonphtalein test. J. Urol., 1960, 83, 188.
|