english version wersja do druku
	kwartalnik ISSN 0500-7208 Czasopismo punktowane przez KBN, Index Copernicus oraz w bazie GBL

Wprowadzenie

Zaburzenia statyki narządu rodnego i oddawania moczu są jedną z najczęstszych przyczyn zgłaszania się kobiet do ginekologa i urologa, a czasem do lekarza innej specjalności [1]. Ocenia się, że grupa ta stanowi około 40-50% pacjentek po menopauzie. Wysiłkowe nietrzymanie moczu (WNM) jest schorzeniem o wielopłaszczyznowej etiologii i ma charakter interdyscyplinarny. Spośród najczęściej wymienianych czynników są urazy okołoporodowe, liczne porody (a szczególnie porody zabiegowe), zabiegi operacyjne w miednicy mniejszej oraz zmiany wsteczne w mięśniach i tkance łącznej. Dużą rolę przypisuje się zmianom hormonalnym, jak również chorobom towarzyszącym (obturacyjna choroba płuc, nadwaga lub otyłość, infekcja dróg moczowych) [1,2]. Następstwem tych zmian jest utrata właściwego podparcia podstawy pęcherza oraz cewki moczowej i zmiana tylnego kąta cewkowo-pęcherzowego [3].

Poszukiwanie skutecznych metod leczenia chorych na WNM stało się konieczne z powodu częstego występowania nawrotów tej choroby, która zaburza funkcjonowanie chorej w społeczeństwie lub powoduje trudności w utrzymaniu higieny. Wysiłkowe nietrzymanie moczu jest więc poważnym problemem społecznym [1,3].

Celem pracy była ocena wyników leczenia chorych na wysiłkowe nietrzymanie moczu, stosowanych w naszych placówkach różnych metod operacyjnych podczas dwuletniej obserwacji.

Materiał i metody

Materiał stanowiły 393 pacjentki w wieku od 28 do 62 lat, operowane na oddziałach ginekologiczno-położniczych w latach 1986-2004 z powodu wysiłkowego nietrzymania moczu lub zaburzeń statyki narządu rodnego.

Rozpoznanie WNM i kwalifikacje do zabiegu przeprowadzano początkowo według ogólnie przyjętych kryteriów diagnostycznych. Oprócz badania ginekologicznego rozpoznanie stawiano na podstawie wywiadu, dodatniej próby kaszlowej i testu uniesienia szyi pęcherza moczowego. Przed zabiegiem konsultowano przypadek każdej pacjentki z internistą oraz anestezjologiem. W przeprowadzanym badaniu fizykalnym uwzględniano indeks masy ciała, przyjmując dla pacjentek z nadwagą wskaźnik 25-30, natomiast dla otyłych – powyżej 30. Nieco później wprowadzono metodę sonografii pochwowej [4,5], w której oceniano kąt cewkowo-pęcherzowy i ruchomość odcinka cewkowo-pęcherzowego. Przyjęto wartości graniczne 110° dla kąta cewkowo-pęcherzowego oraz 10 mm dla ruchomości odcinka cewkowo-pęcherzowego.

W związku z wprowadzeniem nowych metod leczenia operacyjnego TVT (tension free vaginal tape) i IVS (intravaginal slingoplasty) u wszystkich pacjentek tych grup stosowano test podpaskowy, kwestionariusz Gaudenza i przeprowadzono badania urodynamiczne [6]. Ponadto u wszystkich operowanych pacjentek wykonywano posiewy bakteryjne moczu [1].

Stopnie nietrzymania moczu rozpoznawano na podstawie klasyfikacji Ingelman – Sundberg [1]. U 57 kobiet wykonano jedynie plastykę przedniej i tylnej ściany pochwy, u 48 kobiet wykonano oprócz plastyk pochwy, podwieszenie macicy sposobem Halbana – Giliamsa – Dolerisa [7].

U 174 pacjentek wykonano operację Marshall – Marchetti – Krantz [7] i u trzydziestu sześciu pacjentek wykonano operację Aldridge’a – Goebel – Stoeckla z zastosowaniem własnej powięzi, w tym u czterech chorych zastosowano taśmę z siatki prolenowej [7], a u osiemnastu kobiet przeprowadzono operację sposobem Burcha [8]. U dwudziestu pięciu pacjentek wykonano operację sposobem TVT, natomiast u trzydziestu pięciu – operację IVS [9].

Chore po zabiegach prowadzone były w sposób typowy. Szczególną uwagę zwracano na kinezyterapię mięśni dna miednicy, którą rozpoczynano w momencie usunięcia cewnika z pęcherza moczowego. Ćwiczenia te zalecano jeszcze przez jeden miesiąc po wypisaniu ze szpitala. Operowane pacjentki były kontrolowane co miesiąc w przyszpitalnej poradni przez okres roku. Po upływie dwóch lat ponownie skontrolowano pacjentki i oceniono skuteczność przeprowadzonej operacji. W tabeli I przedstawiono analizowany materiał. W badanej grupie 94,6% stanowiły pacjentki, które rodziły, a po przeprowadzeniu badań diagnostycznych u 74,8% stwierdziliśmy WNM I stopnia i u pozostałych 25,2% WNM II stopnia. Nadwagę lub otyłość stwierdzono u 31,5% operowanych na podstawie wyżej omówionego wskaźnika masy ciała BMI (Body Mass Index).

Wyniki

Wyniki badań urodynamicznych: na pięćdziesiąt dwa przeprowadzone badania stwierdzono u 14% chorych nietrzymanie moczu z przynagleniem oraz mieszaną postać wysiłkowego nietrzymania moczu (około 34%). W przypadkach infekcji w drogach moczowych postępowanie lecznicze wdrażano w oparciu o wyniki badań bakteriologicznych z moczu.

W tabeli II przedstawiono wyniki leczenia wysiłkowego nietrzymania moczu oraz powikłania. Najczęstszym powikłaniem było uszkodzenie pęcherza moczowego.

Najmłodszą grupę stanowiły pacjentki, u których wykonano podwieszenie macicy z plastyką pochwy. W wywiadzie wszystkie były wieloródkami. Wśród pięćdziesięciu siedmiu operowanych, u których wykonano jedynie plastyki pochwy, w wywiadach podawały przebyte cięcia cesarskie (10,6%), hysterektomie (4,7%). Z wymienianych chorób dwanaście pacjentek podawało dolegliwości sercowe (nadciśnienie, niedotlenienie mięśnia sercowego i arytmię – 2,7%). W 31,5% przypadkach stwierdzono nadwagę i/lub otyłość na podstawie wskaźników BMI=25-30 (nadwaga) i powyżej 30 (otyłość).

W grupie operowanych czterdziestu ośmiu pacjentek, u których wykonano podwieszenie macicy i plastyki pochwy, jedna podawała w wywiadzie przebyte cięcie cesarskie (2%), natomiast trzy pacjentki miały nadwagę (6,2%).

Na 174 operowane metodą Marshall – Marchetti – Krantz czternaście pacjentek było po hysterektomii (8,3%), trzy po amputacjach trzonu macicy (2%), sześć po cięciu cesarskim (4%) a z nadwagą siedem kobiet (4%).

Również w grupie pacjentek po zabiegu Aldridge’a – Goebel – Stoeckla na trzydzieści dwie pacjentki dwie operowane (6,2%) były po amputacji trzonu macicy, dwie miały wykonane cięcie cesarskie (6,2%), natomiast u czterech pacjentek stwierdzono nadwagę (12,5%).

Pięć pacjentek po operacji Burcha przeszło uprzednio hysterektomię (27,7%), trzy operowane – cięcie cesarskie (16,6%), jedna – amputację trzonu macicy (5,5%).

Pacjentki, które miały wykonane podwieszenie cewki moczowej, nie różniły się między sobą w zakresie częstości występowania czynników ryzyka, a więc trzy cięcia cesarskie w grupie TVT (12%), po dwa przypadki po hysterektomii (8%) i po amputacji w grupie IVS (5,7%).

Analizując czynniki ryzyka, najczęstszym czynnikiem we wszystkich grupach była nadwaga (9,4%), choroby układu krążenia (3,3%), natomiast z przebytych zabiegów: cięcie cesarskie (5,5%), hysterektomia (6,3%), amputacja trzonu macicy (2,2%), operacje na przydatkach (2,5%).

Zaznaczyć należy, iż po operacji Marshall – Marchetti – Krantz nie stwierdzono przypadku przerwania ściany pęcherza, a jedynie ukłucie powodujące podbarwienie moczu. W grupie po operacji Aldridge’a – Goebel – Stoeckla jedynie w dwóch przypadkach przerwano ścianę pęcherza moczowego, pozostałe postacie odnotowanego uszkodzenia stanowiły również nakłucia pęcherza. W grupie sześćdziesięciu kobiet operowanych technikami TVT i IVS do uszkodzenia pęcherza doszło u 28,3% chorych. Z innych powikłań zanotowano krwiaki zasłonowe (12%), nacieki zapalne (9,7%), zalegania moczu (9,7%), tzw. parcia de novo (10,5%). W jednym przypadku obserwowaliśmy erozję taśmy do ściany pochwy (1,6%). W przypadkach powikłań zawsze do konsultacji proszony był urolog.

Skuteczność operacji Burcha wyniosła 100% (nie zgłaszano dolegliwości). Ogółem po rocznej obserwacji skuteczność we wszystkich grupach leczonych wynosiła zatem 85,4%, natomiast po dwóch latach zmniejszyła się do 78,4% operowanych chorych.

Dyskusja

Wysiłkowe nietrzymanie moczu w zdecydowanej większości spowodowane jest defektami anatomicznymi, w związku z czym najskuteczniejszym sposobem postępowania jest leczenie operacyjne [3,10,11,12,13], choć z drugiej strony mnogość stosowanych zabiegów świadczyć może o ciągłym poszukiwaniu optymalnej metody [3].

Rechberger i wsp. [3] stosowane obecnie zabiegi klasyfikują w pięciu grupach.

1. Plastyka przedniej ściany pochwy z aplikacją powięzi metodą Kellego.

2. Operacje podwieszające przypochwia załonowe – operacja Marshall – Marchetti – Krantz, operacja Burcha i ich laparoskopowe modyfikacje, kolposuspensja igłowa – operacja Pereyry.

3. Operacje pętlowe z zastosowaniem własnych tkanek pacjentki oraz materiałów heterologicznych i syntetycznych.

4. Okołocewkowe iniekcje autologicznej tkanki tłuszczowej, deflonu, kolagenu.

5. Implantacja sztucznych zwieraczy.

Plastyka przedniej ściany pochwy jest zabiegiem stosowanym w wysiłkowym nietrzymaniu moczu, a jego skuteczność waha się od 40% do 90%. Ocenia się jednak, że odsetek rzeczywisty jest niższy, a nawet istnieją opinie, że jest najmniej skuteczną metodą [1]. Wyniki naszych obserwacji wydają się potwierdzać powyższe sugestie. W materiale po dwuletniej obserwacji brak poprawy dotyczył 38,0% leczonych kobiet. Przy podwieszeniu macicy, uzupełnionym plastykami pochwy, odsetek niepomyślnych wyników wynosił 37,5%. Ukazały się ostatnio doniesienia [3], sugerujące konieczność uzupełnienia zabiegów plastycznych pochwy operacją Burcha w przypadku cystocoele lub operacją slingową w przypadku urethrocoele.

Bardzo popularną grupą zabiegów są operacje z wykorzystaniem dostępu nadłonowego, których istotą jest podciągnięcie szyi pęcherza moczowego i utrwalenie tego stanu przez zastosowanie taśm z powięzi (operacje Aldridge’a – Goebel – Stoeckla) lub za pomocą szwów mocujących do okostnej tylnej powierzchni kości łonowych (operacje Marshall – Marchetti – Krantz) albo do więzadła Coopera (operacja Burcha) [3,8,14,15].

Liczni autorzy donoszą o wysokiej skuteczności wspomnianych zabiegów operacyjnych [3,15,16,17]. W naszym materiale skuteczność metody MMK wynosiła 86,7% i była wyższa w porównaniu z operacją Aldridge’a – Goebel – Stoeckla, która wynosiła 78,1% po dwuletniej obserwacji. Zgodnie z literaturą [3] wyniki krótkookresowe są dobre i wynoszą około 80%, natomiast po trzech latach wyraźnie się obniżają nawet do granic 35%.

W 1995 r. została zaproponowana przez Ulmstena i wsp. [9] operacja TVT (tension free vaginal tape) oraz operacja IVS (intravaginal slingoplasty), które cechują się wysokim stopniem skuteczności, przekraczającym 95% i razem z operacją Burcha stanowią złoty standard w leczeniu wysiłkowego nietrzymania moczu [3].

Wyniki naszych obserwacji są zgodne z doniesieniami [13]. Stosując operację TVT, uzyskaliśmy po roku obserwacji 76% wyników korzystnych oraz 86% po zabiegach IVS. Podkreślić jednak należy, iż mimo udowodnionej wysokiej skuteczności obu wspomnianych metod, nie są one wolne od możliwości wystąpienia powikłań [3]. W celu ich uniknięcia w roku 2001 Delorm zaproponował alternatywny dostęp z przeprowadzeniem taśm przez otwory zasłonowe (TOT – trans obturator tape) [12,16]. Powikłania po operacjach slingowych są tematem wielu doniesień [18,19,20,21,22,23].

Płachta i wsp. [18], stosując metodę podwieszenia cewki moczowej sposobem TVT, odnotowali 8,7% uszkodzeń pęcherza moczowego, natomiast przy metodzie IVS uszkodzeń było 11,2%. Nieco niższe wartości podają Broś i wsp. [19]. W materiale Basoka i wsp. [20] liczba uszkodzeń wynosiła 11, %. Bodelson i wsp. [22] donoszą o 15% uszkodzeń pęcherza moczowego oraz o 4% przypadków krwawień z dróg rodnych, wymagających interwencji. Floch i wsp. [23] w swoim materiale podają 1,2% krwawień, podkreślając, iż powikłania te są rzadkością.

Bourrat i wsp. [24], analizując 235 operowanych, wymieniają 11% perforacji pęcherza moczowego, 1,7% przypadków krwawienia (niewymagających jednak transfuzji krwi), 0,4% uszkodzeń przewodu pokarmowego. Bafghi i wsp. [25] opisują przypadek uszkodzenia jelita. Autorzy koreańscy, Paick i wsp. [26], piszą o 4,7% uszkodzeń pęcherza moczowego.

Debodidance i wsp. [27] w zebranym materiale 800 zabiegów, obejmujących operację Burcha, Pereyry, Stameya, Ingelman – Sundberg oraz TVT, wymieniają 3,5% perforacji pęcherza moczowego, 17% retencji moczu, 10,9% de novo dysurii, 6,9% de novo urge. W sumie powikłania moczowe wystąpiły u 41% operowanych. Autorzy podkreślają, że tzw. ślepej procedurze towarzyszy duża liczba uszkodzeń pęcherza, dysurii i zatrzymania moczu częściej po operacjach slingowych, natomiast użycie materiałów zastępczych powoduje trudności w gojeniu się lub odrzucanie, szczególnie starych materiałów. Skuteczność stosowanych metod operacyjnych według autorów jest różna [3,14,15].

Rechberger i wsp. [3] skuteczność metody TOT ocenili na 90,8%. Neuman [13] dokonał porównania skuteczności TVT i TOT, stwierdzając 8% uszkodzeń pęcherza w TVT oraz krwawień w 4%. Autorzy podkreślają, że wyraźnie mniej jest powikłań po zabiegach metodą TOT. Również Meshia i wsp. [14] ocenili porównawczo efekty operacji TVT i IVS stwierdzając, że 9% kobiet leczonych metodą IVS wymagało usunięcia taśmy z powodu erozji. W badaniach Doo CK i wsp. [15] operacja TVT przyniosła pozytywny skutek po pięciu latach od zabiegu, a ponadto, zdaniem autorów, jest bardzo skuteczna w zapobieganiu powstawania pęcherza nadreaktywnego.

Cotte i wsp. [16] przeprowadzili ciekawe badania, oceniające działania taśmy w TOT i TVT za pomocą USG kroczowego. Obserwowano zachowanie się taśmy w czasie kaszlu i parcia. W metodzie TOT ramiona taśmy tworzą kąt bardziej rozwarty, a w czasie wysiłku taśma migruje przylegając do środkowego odcinka cewki moczowej, powodując jej zamknięcie. Hualde Alfaro i wsp. [17] ocenili po pięciu latach wyniki operacji TVT u 326 pacjentek. Skuteczność określono na 86%, natomiast 15% kobiet nadal uskarżało się na wyciekanie moczu, de novo urgens miał miejsce w 7% a 5,7% pacjentek było reoperowanych. Z kolei Basok i wsp. [20] ocenili efekty operacji TVT u 72 pacjentek i stwierdzili de novo niestabilność wypieracza w 6,9%. Aniulene i wsp. [28] oceniają TVT jako minimalnie inwazyjną, bezpieczną i wysoce efektywną procedurę.

W naszym materiale widoczna jest różnica w skuteczności między zabiegami plastycznymi pochwy i podwieszenia macicy z plastykami pochwy a operacjami z dostępu nadłonowego. Spośród 105 pacjentek, leczonych zabiegami plastyki pochwy i podwieszenia macicy, po dwóch latach obserwacji brak poprawy stwierdzono u 48% operowanych. Skuteczność operacji z dostępu nadłonowego po dwóch latach wynosiła 85%. Sergent i wsp. [29] ocenili skuteczność plastyki przedniej ściany pochwy z użyciem materiału zastępczego: z punktu widzenia anatomicznego sukces w 98% oraz w 91% w aspekcie urologicznym. Nie było retencji moczu, w jednym przypadku nastąpiło zropienie krwiaka, wymagające jego ewakuacji i częściowej ablacji materiału zastępczego, u dwóch pacjentek obserwowano nadreaktywny pęcherz de novo, u 18% pacjentek doszło do odsłonięcia siatki. Obserwowanych było 40 kobiet.

Glazener i wsp. [30] przedstawili wyniki analizy retrospektywnej 333 kobiet po przeprowadzonej plastyce przedniej ściany pochwy w porównaniu z 599 pacjentkami, u których miały miejsce inne procedury. Stwierdzono, że plastyka pochwy była mniej skuteczna niż podwieszenie pozałonowe. Porównując plastykę przedniej ściany pochwy z operacją Marshall – Marchetti – Krantz, stwierdzono podobne wyniki jak w przypadku operacji Burcha. Ogólnie wyniki operacji załonowych były lepsze w porównaniu z zabiegami plastycznymi pochwy. Natomiast efekty operacji Burcha są podobne do wyników operacji slingowych (badania Webera i wsp. [26]). Strittmatter i wsp. [31] porównali rezultaty operacji Marshall – Marchetti – Krantz z wynikami podwieszenia za pomocą powięzi. Po dwuletniej obserwacji skuteczność operacji Marshall – Marchetti – Krantz wynosiła 74,9% w porównaniu z 52% po operacji z zastosowaniem plastyki powięzi.

Godne uwagi jest doniesienie Neumana [32], który oceniał wyniki po operacji TVT po pięćdziesięciu miesiącach. Spośród 314 pacjentek tylko u jednej wystąpiło wypadanie narządu rodnego, u dwóch operowanych – cysto et rectocoele de novo.

Wydaje się nam, że różnice w skuteczności stosowanych metod operacyjnych wynikają między innymi z założeń integralnej teorii nietrzymania moczu Petrosa i Ulmstena [3], która zakłada ścisły związek funkcji z anatomią struktur miednicy małej. Podstawa jej założenia opiera się na stwierdzeniu, że wysiłkowe nietrzymanie moczu ma podłoże w defekcie anatomicznym, wynikającym z wiotkości pochwy, co uniemożliwia jej spełnianie dwoistej roli dynamicznej i statycznej w utrzymaniu moczu. Przywrócenie właściwych zależności anatomiczno-funkcjonalnych miednicy małej – warunkuje prawidłową funkcję pęcherza moczowego i cewki moczowej [11].

Zdaniem autorów [1] poporodowe oderwanie przyczepu powięzi łonowo-cewkowej od łuku ścięgnistego miednicy małej jest przyczyną wysiłkowego nietrzymania moczu i cystocoele w wyniku tzw. defektu bocznego, który jest niemożliwy do skorygowania poprzez wyłącznie podwieszenie macicy i plastykę pochwy. Tym tłumaczymy wysoki odsetek braku poprawy w leczeniu wysiłkowego nietrzymania moczu operacją plastyczną pochwy oraz podwieszeniem macicy. Dlatego postuluje się obecnie, aby korekcja cysto- i rectocoele była wykonywana równocześnie z innym zabiegiem, usuwającym nietrzymanie moczu. W ten sam sposób można również tłumaczyć wysoką skuteczność zabiegów załonowych, które pozwalają nie tylko na podwieszenie cewki moczowej, ale również na częściowe zlikwidowanie defektu bocznego.

Godne odnotowania są w naszym materiale pewne różnice dotyczące skuteczności, a także powikłań, między zabiegami TVT i IVS. Brak poprawy po dwóch latach od założenia taśmy sposobem TVT stwierdziliśmy u dziesięciu pacjentek, natomiast po zabiegach IVS – u ośmiu kobiet. Przyczyną braku poprawy było, jak się zdaje, niewykonanie u wszystkich pacjentek badania urodynamicznego, co mogło przyczyniać się do niewłaściwej oceny typu wysiłkowego nietrzymania moczu. Przedstawione w tabeli II różnice dotyczące liczby powikłań między tymi dwoma metodami, tłumaczyć można aspektem szkoleniowym, ponieważ w porównaniu z TVT w zakładaniu taśm sposobem IVS uczestniczyła większa liczba zespołów operacyjnych oraz dużą dozą sugestii osób prezentujących tę metodę jako bardzo bezpieczną, co mogło skutkować obniżeniem ostrożności i koncentracji w czasie zabiegu.

Wnioski

Po rocznej obserwacji wszystkich operowanych pacjentek brak poprawy stwierdzono w 15,7% przypadków. Najwięcej w grupie, w której zastosowano podwieszenie macicy (25%) oraz zabiegi plastyczne pochwy (17,5%). Największą skuteczność odnotowano po operacjach Marshall – Marchetti – Krantz (89,7%) oraz po zabiegu IVS (88,5%).

Po dwuletniej obserwacji brak poprawy wzrósł w grupie operowanych do (21,6%) – największy po operacjach zawieszenia macicy i plastykach pochwy (37,5%, 38,5%) oraz po operacji Aldridge’a – Goebel – Stoeckela (25%). Skuteczność zabiegu TVT wynosiła (72%), natomiast IVS (82,9%). Najbardziej skuteczna okazała się operacja Burcha.

Wydaje się, że w oparciu o najnowsze poglądy integralnej teorii nietrzymania moczu, przywrócenie właściwych stosunków anatomiczno-funkcjonalnych, przy uwzględnieniu wielopłaszczyznowych przyczyn tych defektów, wymusza równoczesne wykonywanie kilku zabiegów stosowanych w leczeniu nietrzymania moczu.

1. Cendrowski K, Rawicki W, �piewankiewicz B. Stelmachów J: Ocena efektów laparoskopowego podwieszenia macicy do powłoki brzusznej u pacjentek z zaburzeniami statyki narzšdu płciowego nietrzymania moczu. Materiały Sympozjum Sekcji Ginekologii Operacyjnej PTG Białystok 1999, 207-220.
2. Paczkowska A, Tomczyk-Grętkiewicz A, Friebe Z: Ocena jako�ci życia kobiet z wysiłkowym nietrzymaniem moczu przed i po leczeniu operacyjnym metodš TVT lub kolposuspensjš zasłonowš sposobem Burcha. Urol Pol 2006, 59, 40-43.
3. Rechberger T, Skorubski P, Adamiak A i in: Do�wiadczenia własne w stosowaniu operacji TVT jako metody leczenia wysiłkowego nietrzymania moczu u kobiet. Urol Pol 2002, 55, 40-44.
4. Tyliński W, Suzin J. Lech W: Badania statystyczne z zastosowaniem sonografii przezpochwowej w diagnostyce przed i pooperacyjnej nietrzymania moczu u kobiet. Gin Pol 1994, 65, 535-537.
5. Stachowicz N, Daniło� J, Czekierdowski A i in: Trójwymiarowa ultrasonografia � możliwo�ci jej zastosowania w ocenie tylnego kšta cewkowo- -pęcherzowego u kobet z nietrzymaniem moczu. Urol Pol 2003, 56, 59-61.
6. Prajsner A. Szewczyk W: Pęcherz nadreaktywny u kobiet z nietrzymaniem moczu. Urol Pol 2001, 54, 41-43.
7. Glatthar E, Banz J: Kompendium ginekologii. PZWL Warszawa 1988, 218-19, 225-227.
8. Tonazzi P, Braccini S, Pancanti V: Clinical and instrumental evaluation after Burch�s colposuspension in patients with stress urinary incontinens. Minerva Ginecol 1994, 46, 481-485.
9. Ulmsten M, Petros P: Intravaginal slingoplasty IVS; an ambulatory curgical procedure for treatment of female urinary incontinens. Scand J Urol Nephrol 1995, 29, 75-82.
10. Petros P, Ulmsten M: An integral theory of female urinary incontinence. Acta Obstet Gynecol Scand 1990, 69, 7-31.
11. De Lancey I: Structural support of the urethra as it relates to stress urinary incontinens the hammock hypothesis. Am J Obstet Gynecol 1994, 170, 1713-1723.
12. Park G, Miller E: Surgical treatment of stress urinary icontinens; a comparision of the Kelly placation, Marshall-Marchetti-Krantz and Pereyra procedures. Obstet Gynecol 1998, 71, 575-579.
13. Neuman M: TVT and TVT � obturator; Comparision of two operative procedures. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol 2007, 131, 89-92.
14. Meshia M, Pifarotti P, Bernasconi F et al: Tension � free vaginal tape (TVT) and intravaginal slingoplasty (IVS) for stress urinary incontinence; a multicenter randomized trial. Am J Obstet Gynecol 2006, 195, 1338-1342.
15. Doo CK, Hong B, Chung BJ et al: Five years outcomes of the tension free vaginal tape procedure for treatment of female stress urinary incontinence. Eur Urol 2006, 50, 333-338.
16. Cotte B, Dumouset E, Boda C, Mansoor A: Comparision of transobturator tape (TOT) and tension free vaginal tape (TVT) using perineal ultrasound. Gynecol Obstet Fertil 2006,34, 298-303.
17. Hualde Alfaro A, Jiménez Calvo J,. Sarmiento Gómez C et al: TVT our experience five years and six months later. Actas Urol Esp 2006, 30, 181-185.
18. Płachta Z, Adamiak A, Jankiewicz K: Ocena jako�ci życia u pacjentek po pętlowej operacji wysiłkowego nietrzymania moczu z zastosowaniem ta�my polipropylenowej � TVT i IVS. Gin Pol 2003, 74, 986-991.
19. Bro� M, Czajkowski K, Kornacki P: Powikłania po leczeniu wysiłkowego nietrzymania moczu u kobiet sposobem TVT. Gin Pol 2003, 74, 930- 937.
20. Basok E, Yldirim A, Atu N: The surgical results of the pubovaginal sling procedure using Intravaginal slingoplasty (IVS) for stress urinary incontinence. Int Urol Nephrol 2006, 38, 507-512.
21. Jongen J, Bock J, Peleikis H: Complication and reoperations in staped anopexy: learning by doing. Int J Colorectal Dis 2006, 21, 166-171.
22. Bodelsson G, Henriksson L, Osser S. Stiernguist M: Short � term complications of the tension free vaginal tape operation for stress urinary incontinence in woman. Bjog 2002, 109, 566-569.
23. Flock F, Reich A, Muche R: Hemorrhagic complications associated with tension free vaginal tape procedure. Obstet. Gynecol 2004, 104, 989-994.
24. Bourrat M, Armand C, Seffert P, Tostain J: Complications and medium term functional results of TVT in stress urinary incontinence. Prog Urol 2003, 13, 1358- 1364.
25. Bafghi A, Janneli A, Transtour C: Bowel perforation as late complication of tension- free vaginal tape. J Gynecol Obstet Biol Reprod 2005, 34, 606-607.
26. Weber A, Walters M: Burch procedure compared with sling for stress urinary incontinence: a decision analysis. Obstet Gynecol 2000, 96, 867-873.
27. Debodidance P, Delporte P, Engrand J, Boulogue M: Complications of urinary incontinence surgery; 800 procedures. J Gynecol Obstet Biol Reprod 2002, 31, 649-662.
28. Aniuliene R, Bariliene S: New surgical technique for the treatment of urinary incontinence in Clinic of Obstetrics and Gynecology of Kaunsas University of Medicine. Medicina (Kaunsas) 2006, 42, 725-731.
29. Paick J, Ku J, Shin J: Complications associated with the tension- free vaginal tape procedure; the Korean experience. Int Urogynecol J Pelvic Floor Dysfunction 2005, 16, 215-219.
30. Glazener C, Cooper K: Anterial vaginal repair for urinary incontinence in woman. Cochrane Database Syst Rev 2001, 1, CD 001 755.
31. Strittmatter H, Neises M, Wishnik A, Melchert F: Marshall-Marchetti- -Krantz operation of fascia plasty in therapy of recurrent urinary incontinence in woman. Geburtshilfe Frauenheilkd 1993, 53, 603-604.
32. Neuman M: Low incidence of post TVT genital prolapse. Int Urogynecol J Pelvic Floor Dysfunct 2003, 14, 191-192.

Maciej Rogoszewski
Oddz. Ginekologiczno-Położniczy
ul. Dąbrowskiego 20
44-240 Żory
tel. 0 603 888 469
rogoszewski.m@op.pl