PTU - Polskie Towarzystwo Urologiczne

Prof. dr hab. med. Antoni Szczerbo (1904-1-991)
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 1992/45/3.

autorzy

Mirosława Gawarecka, Jerzy Zieliński

15 grudnia 1991 roku zmarł w Lublinie profesor Antoni Szczerbo, jeden z największych urologów i chirurgów polskich powojennego trzydziestolecia. Niejeden z młodszych czytelników uzna może to określenie za przesadne, między innymi dlatego, że profesor Szczerbo dawno już wycofał się z wszelkiej działalności publicznej, a ostatnio poważnie chorował. Nawet w okresie swej największej aktywności nie dbał o rozgłos. Tylko najbliżsi współpracownicy znali głębię jego intelektu, bogactwo wiedzy lekarskiej opartej na wszechstronnym doświadczeniu, niezwykły talent operacyjny i zwykłą ludzką dobroć dla chorych i całego swego otoczenia. Był prawdziwym fanatykiem pracy szpitalnej, którą rozpoczynał zawsze o 7 rano, a kończył późnym popołudniem. Wyjątkowo tylko korzystał z urlopów. Jego pracowitość i obowiązkowość najlepiej doceniali chorzy, którzy go uwielbiali. Był żywo zainteresowany postępami medycyny, zwłaszcza w dziedzinie urologii i chirurgii. Cudzą wiedzę wysoce cenił. Nieraz wysyłając asystentów na zjazdy przypominał im, aby pilnie słuchali „co Oni tam powiedzą\\\\\\\", po czym żądał szczegółowych sprawozdań.

Urodził się 2 sierpnia 1904 w Żarach na Wileńszczyźnie w rodzinie polskiej szlachty zaściankowej i na całe życie zachował kresowy akcent, a w rzadkich chwilach spokoju w szpitalu umiał zachwycić słuchaczy historiami z kraju swej młodości. W domu rodzinnym panowała atmosfera patriotyczna, wielka literatura romantyczna stanowiła codzienną strawę duchową, uwielbienie dla Mickiewicza zachował Profesor na zawsze. W Dołhinowie ukończył rosyjską szkołę podstawową. Naukę gimnazjalną w Molodecznie przerwała I Wojna Światowa. Po niej ukończył I Gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta w Wilnie i w roku 1926 zdał maturę. Była to szkoła w pewnej mierze elitarna. Uczęszczał do niej w późniejszych latach Czesław Miłosz. Studiował potem medycynę na Uniwersytecie Stefana Batorego, w roku 1931 otrzymał dyplom doktora wszechnauk lekarskich z pierwszą lokatą. Pod koniec studiów przez 2 lata był asystentem zakładów, najpierw Anatomii Prawidłowej, potem Topograficznej USB, po czym — wciąż jeszcze przed dyplomem — objął asystenturę w Klinice Chirurgicznej prof. Kornela Michejdy. Wkrótce, wyuczywszy się urologii od przybyłego do Wilna emigranta niemieckiego, docenta Perlemanna, objął w klinice prof. Michejdy dział urologii. Pecelmann, współautor jednego z pierwszych podręczników radiologii urologicznej, pracując w tej klinice przekazał Mu tradycje wiodącej wówczas w świecie urologii berlińskiej, reprezentowanej przez Israela, Casper a, von Lichtenberga i Josepha. Konieczność udzielenia pomocy matce i ośmiorgu rodzeństwa zmusiła doktora Szczerbo do objęcia w roku 1937 ordynatury ogólno-chirurgicznej w Święcianach, wkrótce po zatwierdzeniu Mu przez Wileńską Izbę Lekarską tytułu specjalisty w chirurgii i urologii. Jako dyrektor szpitala buduje w Święcianach nowy gmach i organizuje oddział chirurgiczny na wzór kliniki, tam też zakłada rodzinę. W zawierusze II wojny Światowej dr Szczerbo musi uciekać ze Święcian. Operuje w różnych szpitalach, m.in. w Wilkomierzu, często udzielając pomocy żołnierzom Armii Krajowej, szkoli też dla niej chirurgów. W roku 1940 przebywa przez 3 miesiące w Kownie. Pełni następnie w Wileńskim Szpitalu Miejskim i w Szpitalu dla Jeńców Wojennych funkcję ordynatora oddziału chirurgicznego. Nieraz ukrywa partyzantów, zaopatruje w sprzęt i materiały opatrunkowe oddziały AK. Zatrudnia na rozmaitych stanowiskach szpitalnych n.p. jako noszowych, osobistości ze świata nauki i sztuki, chroniąc je w ten sposób od deportacji.

W roku 1944 przenosi się na polecenie wojewody białostockiego do Lublina, potem do Krasnegostawu, gdzie organizuje Szpital Powiatowy. Jednocześnie pracuje w 40-łóżkowym oddziale chirurgicznym Szpitala Św. Jana Bożego w Lublinie. W roku 1946 zostaje jego dyrektorem. Pracując tam 5 lat zdołał podnieść go na taki poziom, że stał się zaczątkiem późniejszej Akademii Medycznej. Stworzył też w nim 20-łóżkowy Oddział Urologiczny. Tam wykonał pierwsze cystektomię. Demonstrował nieraz chorych na zebraniach Polskiego Towarzystwa Lekarskiego. Ale nie zaznał teraz spokoju. Decyzją Ministra Zdrowia przeniesiony do Katowic organizuje przy pomocy autorów tej biografii 88-łóżkowy Oddział Urologiczny, w którym jednak wykonuje także duże operacje chirurgiczne i ginekologiczne nie tylko dla ludności miejscowej, ale i dia licznych chorych ciągnących za Nim z Lubelszczyzny i innych regionów Polski. W roku 1954 uzyskuje w Śląskiej AM tytuł docenta. Jego niezwykle intensywna działalność chirurgiczna w Katowicach zostaje nagle przerwana przez zawał mięśnia sercowego. W roku 1954 wraca do Lublina, gdzie zostawił rodzinę. Tu organizuje 60-łóżkowy Oddział urologiczno-chirurgiczny dla PKP, w której pracował od lat przedwojennych. W roku 1956 obejmuje jako docent etatowy 40 łóżek urologicznych w I Klinice Chirurgii AM, z których w 1964 powstaje Klinika Urologii. Prowadzi ją 10 lat. W roku 1970 zostaje profesorem. Nadal pełni obowiązki ordynatora w Szpitalu Kolejowym. Po przejściu na emeryturę w AM w 1974 przez dalszych 5 lat operuje w Szpitalu Kolejowym, po raz ostatni w 76 roku życia.

Operował z dużą precyzją, szybko ale bez pośpiechu, często improwizując modyfikacje i orginalne rozwiązania. Załączony spis prac częściowo tylko odzwierciedla bogactwo Jego twórczej działalności. Wiele z niej przekazał w referatach wygłaszanych w Lubelskim Towarzystwie Naukowym, w Polskim Towarzystwie Lekarskim, w Towarzystwie Chirurgów Polskich, nieraz nigdzie nie publikowanych, n.p. o jednoczasowym wycięciu odbytnicy z powodu raka z zachowaniem zwieraczy, o operacjach gruczolaka stercza i urazów cewki moczowej. Wcześnie wprowadził najbardziej nowoczesne sposoby znieczulenia operacyjnego. Po mistrzowsku wykonywał znieczulenia miejscowe i przewodowe w wielkich operacjach brzusznych i urologicznych. Współpracował blisko ze wszystkimi klinikami AM, zwłaszcza z ginekologiczno-polożniczą.

W roku 1961 i 1972 urządza w Lublinie 2 ogólnopolskie zjazdy urologiczne, z których ukazały się bogate pamiętniki. Bal w nałęczowskim pałacu Małachowskich z koncertem Palecznego starsi urolodzy pamiętają dotychczas.

Ze szkoły profesora Szczerbo wyszło 3 profesorów urologii {Zieliński, Adamkiewicz, Spruch), 7 ordynatorów oddziałów urologicznych i chirurgicznych i łącznie kilkunastu doktorów i specjalistów chirurgii i urologii.

Niezwykła prostota, mądrość życiowa, łagodny dowcip bez ironii, osobisty czar, równowaga duchowa i spokój w ciężkich sytuacjach oraz ojcowski stosunek do podwładnych czyniły współpracę z Nim niezapomnianym przeżyciem.

SPIS PRAC PROF. DR HAB. MED. ANTONIEGO SZCZERBY

(powojennych)

1. Szczerbo A.: Wyniki własne w leczeniu operacyjnym gruczolaka sterczu. Urol. Pol., 1954, 6, 119. —

2. Szczerbo A.: Leczenie chirurgiczne kamicy dróg moczowych. Urol. Pol., 1956, 8, 111. — 3. Szczerbo A.: Etiologia, patogeneza i klinika kamicy moczowej. Kolej. SI. Zdr., 1960, 3, 83. — 4. Szczerbo A., Skowroński K.: Przypadek bąblowca wątroby. Pol. Tyg. Lek., 1960, 2, 61. — 5. Szczerbo A.: Uszkodzenia moczowodów . Pam. Dnia Urol., Lublin. 1961, 15. — 6. Szczerbo A., Skowroński K.: Dwa przypadki przepukliny przeponowej. Kolej. SI. Zdr., 1960, 4, 137. — 7. Szczerbo A.: Urazy męskiej cewki moczowej. Kolej. SI. Zdr., 1964, 6, 186. — 8. Szczerbo A.: Własny sposób zaopatrywania loży i tamowania krwawienia po prostetektomii. Med. Komunik., 1965, 3, 134. — 9. Szczerbo A.: Stanowisko urologa w niektórych schorzeniach wrodzonych i nabytych układu moczowego u dzieci. Pam. Konf. Nauk. Ped. „Wschód\\\\\\\", Lublin. 1965, 141. — 10. Szczerbo A., Zwierzyński T.: Przypadek rhabdomyosarcoma vesicae urinariae leczony operacyjnie. Med. Komunik., 1966, 6, 311. 11. Szczerbo A.: Gruźlica układu moczopłciowego. Med. Komunik., 1966, 6, 310. — 12. Szczerbo A., Kotliński L., Liibek J., Caban B.: Rzadki przypadek krwotoku z cewki moczowej spowodowany pęknięciem żylaka cewki. Pol. Przeg. Chir., 1967, 39, 1139. — 13. Szczerbo A., Lubek J., Spruch T., Kotliński L., Szyszko J.: Pyelonephritis Xanthogranulomatosa. Pol. Przeg. Chir., 1968, 40, 1277. — 14. Szczerbo A., Zwierzyński T., Spruch T.: Pourazowy uchyłek żeńskiej cewki moczowej. Pol. Przeg. Chir., 1968, 40, 1273. — 15. Szczerbo A.: Operacjonnoje leczenje posttraumaticzeskowo ustarełowo razrywa zadniej czasti uretry pri pomoszczi pubektomii. Urologia, 1968, 5, 58. — 16. Szczerbo A., Zwierzyński T., Spruch T.: Usuwanie kamieni z miednicznego odcinka moczowodu drogą przezcewkową. Pol. Tyg. Lek., 1969, 24, 276. — 17. Szczerbo A., Spruch T., Lubek J., Aleksandrowicz Z.: Wyniki leczenia operacyjnego gruczolaka stercza na podstawie materiału Kliniki Urologicznej AM w Lublinie. Annales UMCS., Lublin. 1969, XXIV, 303. — 18. Szczerbo A., Zwierzyński T.: Mięsak limfatyczny odbytnicy leczony operacyjnie i środkami cytostatycznymi. Pol. Tyg. Lek., 1969, 12, 446. — 19. Szczerbo A., Zwierzyński T., Caban B., Mazur R.: Znaczenie uszkodzenia układu moczowego w wielonarządowych urazach jamy brzusznej i miednicy. Pam. Sympozjum Doraźnej Pomocy w Poznaniu, 1969, 92. — 20. Szczerbo A., Zwierzyński T., Mazur R., Caban B.: Postępowanie w urazach układu moczowego w wielonarządowych obrażeniach jamy brzusznej i miednicy. Pam. II Sympozjum

Doraźnej Pomocy, Poznań. 1969, 87.

21. Szczerbo A., Trębicka-Kwiatkowska B.: Eine Ungewóhnliche Missbildung im Bereich der Urogenitalorgane der Frau. Zentl. Gynak., 1969, 91, 439. — 22. Szczerbo A., Pelc T., Zwierzyński T., Antonowicz-Zwierzyńska M.\\\\\\\\ Znaczenie zasadowego odczynu moczu w różnych stanach chorobowych. Prob. Lek., 1970, 1, 57. — 23. Szczerbo A., Pelc T., Zwierzyński T., Antonowicz-Zwierzyńska M.: Zaburzenia w oddawaniu moczu w urazach rdzenia kręgowego. Prob. Lek., 1970, 2, 211. — 24. Szczerbo A., Zwierzyński T., Pelc T.: Postępowanie w przypadkach nowotworów pęcherza moczowego — na podstawie własnego materiału. Prob. Lek., 1970, 3, 543. — 25. Szczerbo A., Bartoszewski A., Zwierzyński T., Zbroja--Sontag W.: Postępowanie w kamicy układu moczowego w czasie ciąży, porodu i połogu. Pol. Przeg. Chir., 1971, 2a, 327. — 26. Szczerbo A., Spruch T., Liibek J., Aleksandrowicz Z.: Wczesne powikłania po przezpęcherzowym usunięciu gruczolaka stercza. Pol. Przeg. Chir., 1971, 2a, 345. — 27. Szczerbo A., Bartoszewski A., Zwierzyński T., Zbroja-Sontag W.: Management of urolithiasis during pregnancy, delivery and puerperium. Pol. Med. J., 1972, XI, 220. — 28. Szczerbo A., Kotliński L., Lubek J., Caban B.: Urazy zewnętrznych narządów płciowych męskich. Pam. XIII Zjazdu Nauk. PTU Lublin. 1973, 284. — 29. Szczerbo A.: Ewolucja poglądów na powstawanie wad w aspekcie historycznym (od zabobonu do chromosomu). Pam. XIII Zjazdu Nauk. PTU. Lublin. 1973, 17. — 30. Klamut M., Szczerbo-Trojanowska M., Bieganowska-Klamut Z., Szczerbo A.: Znaczenie badań angiograficznych w leczeniu operacyjnym kamicy odlewowej nerek. Sympozjum Urolog. Gdańsk. 1973, 35.

31. Szczerbo A., Zwierzyński T., Antonowicz-Zwierzyńska M.\\\\\\\\ Czasowa ponadpęcherzowa przetoka moczowa w ostrych schorzeniach urologicznych w przebiegu ciąży. Sympozjum urologiczne. Gdańsk. 1973, 173.

adres autorów

dr n.med. M. Gawarecka, ul. Ogrodowa 15, 20-075 Lublin.