english version wersja do druku
	kwartalnik ISSN 0500-7208 Czasopismo punktowane przez KBN, Index Copernicus oraz w bazie GBL

Zenon Marian Leńko urodził się 14 września 1868 roku w Dmytro-wie koło Radziechowa (okręg lwowski) jako syn nauczyciela wiejskiego Onufrego i Wilhelminy Hesky-Dziczek zatrudnionej w „pdsaryji gminnej\\\". Miał troje rodzeństwa: Eugenia Michalina (1864—1884), Józefa Emanuela (1875—1961) i Włodzimierz Szczęsny (1880—1885). Ryc. 1. Zenon Leńko. Zdjęcie z 1890 r.

Po ukończeniu wiejskiej szkoły podstawowej rozpoczął naukę w III staroklasycznym gimnazjum im. Franciszka Józefa I we Lwowie, uzyskując w 1888 r. świadectwo dojrzałości. Studia wyższe odbywał na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Wiedeńskiego (zał. 1365 r.) w latach 1888—1894, uzyskując 14 lipca 1894 doktorat wszechnauk lekarskich (doctor medicinae universae). Był to Okres świetności Uniwersytetu

Wiedeńskiego. Profesorami Wydziału Lekarskiego byli wtedy m. in. anatom Joseph Hyrtl (1810—1894), chirurg Theodor Billroth (1829— —1894), psycholog Theodor Meynert (1833—1892) i neurolog Julius Wagner-Jauregg (1857—1940).

Leńko był w okresie wiedeńskimi członkiem polskiego zrzeszenia studenckiego „Ognisko\\\" {ryc. 1). W latach akademickich 1893/94 i 1894/95 był członkiem tzw. Wydziału. Członkowie Ogniska wspominali, że Leńko mając już wtedy prawie 30 lat i sympatię kolegów był ,m. in. nauczycielem szermierki jako „zawołany fechmistrz\\\". Pojedynkował się z członkiem innej polskiej organizacja studenckiej „Polonia\\\", studentem prawa i późniejszymi redaktorem Szczepańskim, zadając mu cięcie w głowę.

Miało miejsce inne ciekawe wydarzenie. Austriackie Ministerstwo Oświaty zwróciło się w 1894 r. do wielu organizacji studenckich, w tym również do Ogniska, z zapytaniem a prośbą o opinię w sprawie dopuszczenia kobiet do studiów wyższych. Leńko był przeciwnikiem tego rozwiązania i uważało się wtedy, że jego głos wpłynął na negatywną opinię Zrzeszenia.

Z posiadanych dokumentów wynika, że mieszkał we Wiedniu w Domu Studenckimi przy Porceldangasse, a żywił się w studenckiej jadłodajni Ruźicki przy Landegasse.

Po uzyskaniu dyplomu lekarskiego i powrocie z Wiednia rozpoczął pracę w Oddziale Chirurgicznym Krajowego Szpitala Powszechnego we Lwowie przy ulicy Głowińskiego. Prymariuszem był dr Grzegorz Ziembicki (1849—1918), profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Jana Kazimierza, który po ukończeniu studiów lekarskich w Paryżu, przybył do Lwowa w 1882 roku i Wydział Krajowy mianował go w 1883 or. prymariuszem Oddziału Chirurgicznego po zmarłym dr. Janie Szepanowi-czu. Będąc bardzo postępowym chirurgiem zaczął rozwijać rodzące sdę z chirurgii specjalności, przede wszystkim urologię i laryngologię. Ziembicki widząc w Leńce odpowiednie upodobania i zdolności operacyjne wydzielił dla chorych urologicznych jedną salę, powierzając ją Leńce. Niestety, nie udało się ustalić, w którym to nastąpiło roku. Działalność urologiczną w oddziale Ziembickiego przerwano z chwilą odejścia Leńki w 1900 roku na stanowisko prymiariusza oddziału chirurgicznego i dyrektora szpitala w Husiatynie, celem nabrania samodzielności i praktyki administracyjnej, zgodnie z ówcześnie panującymi zwyczajami. Ziembicki chciał po 2 latach stworzyć dla Leńki samodzielny oddział urologiczny z części swego Oddziału. Leńko powróci do Lwowa już w styczniu 1901 roku z powodu groźnego incydentu. Do szpitala przywieziono w stanie agonalnym młodą Żydówkę, która nie mogła urodzić. Zmarła ona na stole operacyjnym podczas cesarskiego cięcia. Sfanatyzowany tłum Żydów usiłował wtargnąć do szpitala, aby w odwecie zabić lekarza. To zdecydowało o powrocie Leńki do Lwowa. Ponieważ według austriackiego prawa miał już „wysłużony\\\" sekundariat i nie mógł powrócić na ten etat, Ziembicki w początkach lutego 1901 roku zorganizował ambulatorium dla chorych urologicznych, przyjmując Leńkę na nowo utworzone stanowisko kierownika ambulatorium chorób moczowo-płciowych. Jednocześnie wydzielił ponownie ze swego oddziału chirurgicznego łóżka dla chorych urologicznych, tworząc w ten sposób „dział\\\" urologiczny i polecił Leńce zająć się tylko chorymi urologicznymi. Dyrektor Szpitala dr Józef Starzewski zaprosił w tym samym roku kie- równika ambulatorium urologicznego d kierownika ambulatorium dla „chorób uszu, nosa, gardła i krtani\\\", które (powstało w identyczny spo-sób o rok wcześniej (dr med. Zygmunt Spalke) na posiedzenia Pryma-riuszów i odtąd już stade w tym Gremium uczestniczyli.

Witold Ziembicki (1874—1950), bratanek prof. Grzegorza Ziembickiego, profesor historii medycyny Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie i następnie Akademii Medycznej we Wro-cławiu, pisał o dr Leńko (Przeg. Lek., 1950, 344): „Leńko był człowiekiem niezmiernej pracowitości. Sprzyjała temu silna budowa cielesna. Wzrostu średniego, korpulentny, rumiany, z głową do góry, wzrokiem prosto w oczy patrzącym był typowym przedstawicielem konstytucji pi-knicznej. Jego ruchliwa postać była [przez długie lata jedną z najpopularniejszych sylwetek lekarskich wielkiego lwowskiego szpitala. Uwijał się niezmordowanie wśród chorych szpitalnych, do zabiegów przystępował z namaszczeniem, wymagający od samego siebie i od swoich pomocników, dla których niezbyt był pobłażliwy. W obcowaniu rubasz-ny, często apodyktyczny, złośliwych uwag nie chował do kieszeni, ale z miejsca odpłacał „pięknymi za nadobne\\\".

Pierwszej oceny działu urologicznego dokonał Leńko w pracy „Rzut oka na ruch działu urologicznego w dziesięcioleciu 1901—1910, przedstawionej na Zjeździe Chirurgów Polskich w 1910 r. w Warszawie i wydrukowanej w Pamiętniku Zjazdowym (1911, 213), Leńko pisze: „Szczegółowych liczb działu urologicznego nie będę przytaczał, wspomnę tylko, że suma chorych leczonych w oddziale wynosiła 1596, w ambulatorium 1100, razem 2696. Operowano 420 chorych, wykonano 625 cystoskopii, 33 uretroskopu i 257 cewnikowań moczowodów\\\".

W 1918 roku Leńko otrzymał następujące pismo: Dyrektor Krajowego Szpitala Powszechnego we Lwowie. L. 1407 A 18. Do Kierownika ambulatorium dla chorób (moczowo-płciowych Krajowego Szpitala Powszechnego we Lwowie. W załączeniu przesyłam dekret Wydziału Krajowego z dnia 23. 5. br. L. 25240 przyznający W. Panu tytuł prymariu-sza Krajowego Szpitala Powszechnego we Lwowie, tudzież renumerację w kwocie 1200 (tysiąc dwieście) koron rocznie. Dyrektor: Ziembicki.

Leńko prowadząc od 1901 roku nieetatowy oddział urologiczny w ramach oddziału chirurgicznego i uczestniczący od tego samego roku w posiedzeniach prymariuszy Szpitala, otrzymał więc po 17 latach oficjalne prawa i tytuł .prymariusza. Niestety nie udało mu się w tych latach uzyskać pomieszczenia na przeniesienie oddziału. Witold Ziembicki, który w tym czasie był dyrektorem Szpitala pisze: „Wreszcie w 1926 roku wskutek usilnych zabiegów podpisanego (pełniącego ponownie obowiązki dyrektora Szpitala) i pomimo sprzeciwów Tymczasowego Wydziału Samorządowego w osobie inspektora Szpitala dr. Kazimierza Lipskiego (1872—1941) otwarty został w Szpitalu Lwowskim samodzielny oddział urologiczny, pierwszy tego rodzaju oddział w Kraju. Idea Grzegorza Ziembickiego ziściła się\\\".

Po powrocie z podróży naukowej w 1910 r. Leńko przywiózł przeróżne plany oddziałów urologicznych. Jego ideą było wzniesienie nowoczesnego budynku dla oddziału urologicznego. Starał się o to przez wiele lat. Najpierw rozpracowywał wraz ze swym przyjacielem, budowniczym lwowskim Czeslawem Miillerem plany oddziału. Miał to być budynek dwupiętrowy, obliczony na około 80 łóżek, z pełnym zapleczem technicznym i własną kuchnią. Następnie toczyły się rozmowy z inży nierami Działu Technicznego Szpitala Kamieniobrodzkim, Opolskim i Kędzierskim na temat budowy nowego budynku dla urologii, a później przebudowy I pietra Szpitala Powszechnego dla pomieszczenia oddziału urologicznego, gdy budowa osobnego budynku całkowicie upadla. Projekt tego budynku znajduje się w pracy Leńki: Wrażenia z podróży naukowej (Lw. Tyg. Lek., 1911, 6, 46:; 608, 47: 636, 49: 651, 50: 666, 51: 678). Wracając do okresu I Wojny Światowej wymaga wyjaśnienia jeszcze jedna sprawa. W Polskim Słowniku Biograficznym (Wyd. PAN, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1972, XVII, 1) znajduje się w nocie o Zenonie Leńko zdanie: „W latach 1914—1918 był L. powołany do woj ska austriackiego, pracował jako chirurg szpitali wojskowych we Lwo wie\\\". Nota ta, autorstwa Teresy Ostrowskiej, jest niezgodna z prawdą.

Leńko otrzymał w 1914 roku powołanie do armii austriackiej z naka zem wyjazdu do szpitala wojskowego w Ołomuńcu. Został jednak na tychmiast wyreklamowamy przez Dyrekcję Krajowego Szpitala Powsze chnego jako jedyny urolog we Lwowie i pozostał na swym dotychcza sowym stanowisku. Natychmiast objął też dodatkową pracę chirurga w

Szpitalu Rezerwowym Czerwonego Krzyża. Żadna więc praca nie łą czyła się z pojęciem „Szpitala Wojskowego\\\", Posiadamy rosyjskie prze pustki, pierwszą wydaną 17 września 1914, przez Generał-Gubernatora we Lwowie hrabiego Bobńńskiego, zezwalającą Leńce na poruszanie się po godzinie policyjnej, opieczętowana dodatkowo przez dyrekcję Szpita- la Rezerwowego Czerwonego Krzyża i drugą wydaną 8 kwietnia 1915 r., która jest tu już dwujęzyczna (ryc. 2). Nie było w ogóle możliwe, alby

Leńko będąc oficerem austriackim, mógł otrzymać zezwolenie na pracę i swobodne poruszanie się w godzinach policyjnych przez cały czas po bytu wojsk rosyjskich we Lwowie (1 wrzesień 1914—22 lipca 1915), a nie został wzięty do niewoli ani internowany. Posiadamy również eksponat — fotografię trzech plansz, zawierających 422 pocisków ;i od łamków wydobytych przez Leńkę u rannych, leczonych w Szpitalu Re- zetrwowym Czerwonego Krzyża we Lwowie. Każdy z wydobytych po cisków posiadał pełną dokumentację (ryc. 3). Niestety oryginały tych zbiorów i dokumentacja zaginęły podczas wojny. W żadnych dokumen tach i zapiskach Leńki nie ma śladu o jego służbie w armii austriackiej.

Leńko brał natomiast udział w walkach z Ukraińcami w listopadzie i grudniu 1918 roku. Posiadał medal „Obrońcom Kresów Wschodnich\\\", nr 11266, wykonany w pracowni medalierskiej J. Knedlera w Warsza wie (ryc. 4).

Leńko odbył podróż naukową, przy pomocy Wydziału Krajowego, w 1907 do Niemiec i w 1910 r. do Danii, Niemiec i Francji. Odwiedził 100-łóżkowy oddział urologiczny Mariona w Szpitalu Larisboisiere w Paryżu, oddziały urologiczne Mariona i Caihelma w Paryżu, Kiimmla w Eppensdorfie pod Hamburgiem (dwukrotnie), Rovsinga i Schwaldemose w Kopenhadze oraz Izraela w Szpitalu Żydowskim w Berlinie.

Ciekawy incydent miał miejsce w 1896 roku. Znany polski malarz Stanisław Kaczor Batowski {1866—1946) otrzymał w pojedynku z oficerem austriackim ciężki cios szablą w prawą rękę. Leńko operował go uzyskując pełne powodzenie. Batowski nie utracił zdolności poruszania dłonią i palcami. Wielokrotnie w różnych sytuacjach podkreślał, że dzięki Leńce mógł nadal malować. Z tego czasu pochodzi portret Leńki w płaszczu lekarskim pędzla Batowskiego będący formą wdzięczności za uratowanie ręki

Leńko zawarł związek małżeński 25 lutego 1905 r. z Władysławą Daschnek, córką Jana i Katarzyny Schuster.

Leńko od 1904 roku należał do konnej drużyny Sokoła we Lwowie. Ponad 20 lat w Wolnej Polsce był lekarzem Zgromadzenia i sierocińca Sióstr Szarytek pod wezwaniem św. Kazimierza we Lwowie, pełniąc swe obowiązki honorowo. Z tych czasów pochodzi też jego zażyłość z arcybiskupem obrządu rzymsko-katolickiego we Lwowie Józefem Bil-czewskim (1860—1923), Bolesławem Twardowskim (1864—1944) i obrządku ormiańskiego Józefem Teodorowiczem (1864—1938).

Leńko miał trzy zainteresowania poza zawodowe: szachy, majsterko-wanie i łowiectwo. Od 1920 do 1934 roku był członkiem Małopolskiego Towarzystwa Myśliwskiego we Lwowie, które organizowało w każdą sobotę wspólne polowania w swych łowiskach, najczęściej w lasach Żubrzy, Krzywczyc, Rzęsny Polskiej, Rzęsny Ruskiej, Zboisk i Janowa. Wśród członków Towarzystwa, którzy stale przewijali się przez dom Leńków powtarzały się nazwiska: właścicieli drukarni lwowskich Gol-czewskiego i Neumanna, Dyrektora Magistratu m. Lwowa Jana Chęcińskiego, dr. Lubienieckiego, dr. Legeżyńskiego oraz kolegów i współpracowników m. in. dr. Kazimierza Zgórskiego, dr. Zygmunta Spalkego, doc. dr. Władysława Dobrzanieckiego, doc. dr. Stanisława Laskownickiego, dr. Marka Damańskiego, dr. Ignacego Loewehecka, dr. Bernarda Rapaporta, dr. Jana Żaczka, dr. Bronisława Strońskiego, dr. Juliusza Mo-nisa, dr. Wilhelma Flekera, dr. Ignacego Munda i wielu innych.

W latach 1909 do 1928, a więc do końca pracy Leńki na stanowisku prymariusza w jego oddziale urologicznym odbyło staże urologiczne 100 lekarzy innych specjalności. Lista nazwisk jest w posiadaniu autora.

Leńko przechodzi w stan spoczynku w 1928 roku ze względów zdrowotnych i oddział obejmuje jego uczeń doc. dr Stanisław Laskownicki. Pracował jeszcze do 1937 roku jako urolog Okręgowej Dyrekcji PKP we Lwowie. Był jednym z założycieli Związku Lekarzy Państwa Polskiego i inicjatorem utworzenia Kasy Zapomogowo-Pożyczkowej Lekarzy Izby Lekarskiej Lwowskiej i Krakowskiej, które obejmowały teren dawnej Galicji. Był aktywnym działaczem Lwowskiej Izby Lekarskiej pełniąc wielokrotnie obowiązki członka Zarządu i Rzecznika Dyscyplinarnego. Był sekretarzem XXI Zjazdu Chirurgów Polskich (10—12 łi-pca 1924 r.) we Lwowie. Był członkiem Towarzystwa Chirurgów Polskich (od 1900 T.) i oddziału \\\'lwowskiego Polskiego Towarzystwa Lekarskiego, pełniąc wielokrotnie obowiązki prezesa. Należał do grona założycieli i wydawców Lwowskiego Tygodnika Lekarskiego (1905 r.). Był członkiem Międzynarodowego Towarzystwa Urologicznego (od 1920 r.) i jednym z 15 członków założycieli Polskiego Towarzystwa Urologicznego (1949 r.).

Dorobek naukowy Leńki liczy 33 pozycje. Do najważniejszych należy zaliczyć: Oświetlenie pęcherza moczowego i zgłębnikowanie moczowodów, wspólnie z G. Ziembickim (1903 r.), Postępowanie przy zgłębnikowaniu moczowodów (1903 r.), Rany postrzałowe pęcherza (1913 r.), Rzut oka na ruch działu urologicznego w dziesięcioleciu 1901—1910 (1911 r.), Przyczynek do zagadnienia o wchłanianiu prawidłowego pęcherza, wspólnie z J. Krzyżanowskim (1921 r.), Badania nad wchłanianiem prawidło-wego pęcherza moczowego, wspólnie z J. Krzyżanowskim (1924 r.).

W latach 1900—1905 wykonywał Leńko, jako jeden z pierwszych nefrektomie, operował przetoki pęcherzowo-moczowe, był pionierem badań endoskopowych i cewnikowania (moczowodów, ogłaszając Już w 1903 roku swe pierwsze doświadczenia. W 1906 araku wykonał zespolenie moczowodowo-jelitowe metodą Kryńskiego, ogłoszoną w 1896 r. w Zentralblatt fur Chirurgie, jeszcze przed opublikowaniem pracy Coffeya (1911 ar.), którego „własna metoda\\\" była prawie identyczna ze sposobem Kryńskiego. Od 1906 roku wykonywał adenomektomie różnymi sposobami i już wtedy zwrócił uwagę na nieprawidłową nazwę ,przerost stercza\\\" proponując określenie „gruczolak stercza\\\". Do 1928 roku wykonał 810 adenomektomii. Wprowadził szeroko kruszenie kamieni litotryptorem ślepym i wedle słów Laskownickiego zabieg ten, jako „ojciec urologii polskiej\\\" wykonywał „w sposób mistrzowski\\\".

Leńko brał żywy udział w posiedzeniach naukowych lwowskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Lekarskiego. Ustalono darty posiedzeń, na których występował z całą pewnością i przedstawiał własne spostrzeżenia, podając w nawiasach numery tematu według spisu prac: 13, 11. 1898 (1), 24. 4. 1903 (2), 8. 5. 1903 (3), 27. 4. 1906 (4), 18. 5. 1906 (5), 7. 6. 1912 (11), 28. 6. 1912 (11), 21. 7. 1912 (12), 4. 10. 1912 (13), 7. 2. 1913 (15), 20. 6. 1913 (16), 17. 7. 1913 (18), 23, 6. 1921 (20), 5. 12. 1924 (26), 2. 10. 1926 (29), 26. 10. 1926 (30), 11, 12. 1926 (31).

W czasie II Wojny Światowej pozostawał we Lwowie. W grudniu 1939 r. po zakończeniu przez władze sowieckie akcji paszportyzacji, polegającej na przymusowymi wydawaniu rdzennie polskiej ludności sowieckiego dowodu tożsamości, połączonej z reguły ze zniszczeniem wszystkich polskich dokumentów składanych w Milicji, otrzymał Leńko wiraż z rodziną tzw. paragraf 11, jako przedstawiciel polskiej inteligen-cji, zaliczonej a priori do wrogów Związku Radzieckiego. W myśl tego „prawa\\\" powinien opuścić Lwów w ciągu 7 dni i wyjechać co najmniej na odległość 100 km. Władza radziecka nie interesowała się zupełnie dokąd i jak wyjedzie, z czego będzie żyć, a przecież Leńko miał już wtedy 71 lat. Dzięki pomocy dwóch lekarzy — Ukraińców, internisty dr Pańczyszyna i okulisty dr. Maksymońko udało się ten nakaz przez Milicję uchylić, oczywiście przy pomocy odpowiednich łapówek.

W marcu 1945 r. repatriował wraz z żoną i najstarszym synem Zdzi-sławem do Przemyśla, a w kwietniu 1947 r. przeniósł się do najmłodszego syna Jana do Krakowa, gdzie zmarł 10 marca 1950 roku w wieku 82 lat. Jest pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Żona Władysława zmarła 6 grudnia 1959 x. w wieku 77 lat i jest pochowana w tym samym grobie.

Leńko miał trzech synów: Zdzisława — magistra praw, adwokata (18.

01. 1907), Zenona — inżyniera rolnika (24. 01. 1913—15. 01. 1941) i Ja na — lekarza, profesora urologia (18. 06. 1917).

Z okazji XIV Zjazdu Polskiego Towarzystwa Urologicznego w Łodzi (1974 r.) i XXV rocznicy powstania Towarzystwa \\\'wybito medal pamiątkowy, na awansie którego znalazły się wizerunki trzech kolejnych twórców polskiej urologii (Z. Leńko, A. Mincer, T. Pisarski), a na rewersie twórcy Polskiego Towarzystwa Urologicznego dr. med. Wacława Lilpopa (ryc. 5).

SPIS PRAC DR. MED. ZENONA LEŃKO

1. Olbrzymich rozmiarów naczyniak twarzy u 54 1. mężczyzny. Now. Lek., 1897, 9, 1: 42.

2. (Ziembicki G.) Oświetlenie pęcherza moczowego i zgłębnikowanie moczowo dów. Przeg. Lek., 1903, 42, 49, 705.

3. Postępowanie przy zgłębnikowaniu moczowodów. Przeg. Lek., 1903, 42, 50, 720.

4. Okaz preparatu z przypadku zupełnego wierzchniactwa i wynicowania pę cherza. Przeg. Lek., 1906, 45, 20, 376.

5. Okaz przez wziernik uchyłka w beleczkowanym pęcherzu. Przeg. Lek., 1906,

45, 24, 450. 6. Zestawienie 763 przypadków chorób chirurgicznych dróg moczowych. Pam. X Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich. Lwów, 1907, 150.

7. Zestawienie przypadków chirurgicznych chorób dróg moczowych spostrzega nych i leczonych w latach 1902—1906 w oddziale prof, Ziembickiego. Now. Lek., 1907, 19, 487.

8. Rzut oka na ruch działu urologicznego w dziesięcioleciu 1901—1910. Pam. Zjazdu Chirurgów Polskich, Warszawa, 1910, 1911, 213.

9. Pokaz 2 kamieni pęcherzowych. Lw. Tyg. Lek., 1911, 6, 1, 18.

10. Wrażenia z podróży naukowej. Lw. Tyg. Lek., 1911, 6, 46, 608, 47, 636, 49, 651, 50, 666, 51, 678.

11. Pokaz chorej po wyleczeniu przetoki pęcherzowo-pochwowej. Lw. Tyg. Lek., 19l2, 7, 39, 438.

12. Pokaz chorej z wszczepionym moczowodem. Lw. Tyg. Lek,, 191?., 7, 41, 676.

13. Pokaz ciał obcych wydobytych z pęcherza. Lw. Tyg. Lek., 1912, 7, 50, 817.

14. Rany postrzałowe pęcherza. Lw. Tyg. Lek., 1913, 8, 13, 215.

15. Brodawczak pęcherza wyjątkowej wielkości. Lw. Tyg. Lek., 1913, 8, 1®, 325.

16. Wyjęcie drogą naturalną ciała obcego z pęcherza. Lw. Tyg. Lek., 1913, 8, 36, 559.

17. Extraction des corps etrangers de la vessie par le voie naturelle. Rev. Clin. d\\\'Urol., 1913, 2, 628.

18. Przypadek rzekomego obojnactwa. Lw. Tyg. Lek., 1913, 8, 18, 328.

19. Uchyłek pęcherza moczowego. Pol. Gaz. Lek., 1922, 1, 12/13, 243.

20. Okaz przypadku kamieni pęcherzowych oraz przypadek niezwykłego powikłania w czasie litotrypsji. Pol. Gaz. Lek., 1922, 1, 8, 164.

21. Usuwanie kamieni (ciał obcych) pęcherza moczowego, Pol. Gaz. Lek., 1923, 2, 41, 712, 42, 722, 43, 733.

22. Ein seltener Fall mosslungener Steirtzerbrummung. Z. Urol., 1923, XVII, 679.

23. (J. Krzyżanowski) Przyczynek do zagadnienia o wchłanianiu prawidłowego pęcherza moczowego (doniesienie tymczasowej. Pol. Gaz. Lek., 1924, 3, 3, 36.

24 (J. Krzyżanowski) Badania nad wchłanianiem normalnego pęcherza moczowego. Med, Dośw. Społ., 1914, 2. 3, 204.

25. Sprawozdanie sekretarza XXI Zjazdu Chirurgów Polskich 10—12. VII. 1924, Lw6w) Pol. Gaz. Lek., 1924, 3, 37, 522, 38, 540, 39, 560, 40, 576.

26. Pokaz przypadku wyleczenia za pomocą naiskrzenia (filguratio) w przypadku opadnięcia błony śluzowej prawego moczowodu i brodawczaka. Pol. Gaz. Lek , 1925, 4. 4, 96.

27. W sprawie wypadnięcia błony śluzowej moczowodu z uwzględnianiem nie zwykłego przypadku własnego. Pol. Gaz. Lek., 1925, 4, 22, 516.

28. Przyczynek do chirurgii nerki z wadą rozwojową moczowodu. Pod. Przeg. Chir., 1926, 5, 3, 73.

29. Przedstawienie mężczyzny wyleczonego operacyjnie z kamienia pęcherzowe- go w wymiarach 8 X 6 X 4,5 cm. Pol. Gaz. Lek., 1926, 6, 5, 81.

30. Podwójny moczowód na zdjęciu rentgenowskim i \\\'preparat nerki z podwój nym moczowodem. Pokaz kliszy karmienia w moczowodzie poniżej miedniczki ner kowej. Pol. Gaz. Lek., 1926, 6, 3/4, 60.

31. Pokaz preparatów kamicy pęcherzowej u 16-miesięcznego dziecka i niedo rozwiniętej cewki podwójnej. Pol. Gaz. Lek., 1926, 6, 22, 435.

32. Leczenie chirurgiczne chorób stercza. Na podstawie własnych przypadków z okresu 22-letrniego (1906—1928). Pol. Przeg. Chir., 1929, 8, 2, 129.

33. Nieco o sposobach leczenia kamicy moczowodowej, Pol. Przeg. Chir., 1932, 11, 1, 16.

34. Urologia w przychodniach kolejowych pod względem rozpoznawczym i lecz niczym. Lek. Kolej., 1932, 5, 2, 49.

doc. dr hab. med. Andrzej Bugajski, Klinika Urologii AM, 31-531 Kraków, ul. Grzegórzecka 18.