PTU - Polskie Towarzystwo Urologiczne

Ujście moczowodu do pęcherza moczowego u płodów człowieka
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 1991/44/2.

autorzy

Danuta Gościcka, Elżbieta Krakowiak
Z Katedry i Zakładu Anatomii Prawidłowej
Akademii Medycznej w Bydgoszczy Kierownik Zakładu: doc. dr hab. wet. D. Gościcka

streszczenie

Opisano kształt ujść moczowodów do pęcherza u 64 płodów człowieka. Zwrócono uwagą na możliwość wywołania odpływu pęcherzowo-moczowodowego podczas nastrzykiwania pęcherzy oraz na występowanie wady wrodzonej w postaci zdwojenia moczowodu. Wykazano występowanie ujść moczowodów w pięciu odmianach.

W ostatnich latach, wraz z rozwojem nowych metod badawczych, można zaobserwować wzrost zainteresowania patogenezą odpływu pęcherzowo-moczowodowego. Wśród licznych czynników warunkujących powstanie tego odpływu wymienia się również kształt i położenie ujścia moczowodu do pęcherza. Z uwagi na to, iż powszechnie przyjęta klasyfikacja Lyona (9) opiera się na badaniach cystoskopowych wykonanych u dzieci w wieku 1—12 lat, postanowiono opisać kształt ujścia moczowodu u płodów człowieka.

MATERIAŁ I METODY

Zbadano 129 ujść 64 pęcherzy moczowych płodów człowieka (28 ♂ 36 ♀) w wieku od 13 do 36 tygodnia życia płodowego. Płody pochodziły zarówno z poronień samoistnych, sztucznych jak i porodów przedwczesnych. Były utrwalone w rutynowo stosowanym 10% obojętnym roztworze formaliny. Wiek płodów określono na podstawie pomiarów antropometrycznych Vp — Vt, w oparciu o tabele Scammona i Calkinsa (4). Po wyizolowaniu pęcherzy nastrzykiwano je przez cewkę moczową durakry-lem (PC 1500 Masa Durakryl „E\\\\\\\") w celu ewentualnego wywołania odpływu pęcherzowo-moczowodowego. Następnie rozcinano wzdłużnie przednią ścianę pęcherzy, rozchylano ją na boki, oglądano okolicę ujść moczowodu pod mikroskopem stereoskopowym oraz wykonano dokumentację fotograficzną, którą dla jej zobiektywizowania poddano analizie w Komputerowym Systemie Cyfrowej Analizy Obrazu.

WYNIKI BADAŃ

Ze względu na kształt wyodrębniono pięć typów ujść moczowodowych: szczelinę, stadion, podkowę, daszek oraz typ — inne (tab. I).

Miana stadion i podkowa — utrzymano za poprzednimi badaczami (9), a pozostałe wprowadzono w następstwie własnych obserwacji. Najczęściej (41,7%—32,2%, odpowiednio u płci żeńskiej i męskiej) ujścia występowały w kształcie szczeliny (ryc. 1). Nieco rzadziej (33,3%—28,5%) ob-

serwowano ujście typu stadion (ryc. 2), jeszcze rzadziej (8,3%—17,8%) typ zwany daszkiem, nazwany tym mianem ze względu na uwypuklenie błony śluzowej zwisającej nad ujściem (ryc. 3), zaś najrzadziej (5,6%—10,7%) ujścia w kształcie podkowy (ryc. 4) oraz ujścia objęte nazwą inne (11,1%— 10,7%).U jednego sześciomiesięcznego płodu płci żeńskiej stwierdzono po lewej stronie dwa ujścia położone jedno nad drugim (ureter duplex) (ryc. 5), a u płodu cztero- i pięciomiesięcznego tej samej płci, również po stronie lewej, pojedyncze ujścia kształtu szczeliny dla rozdwojonego moczowodu (ureter bifidus). W następstwie nastrzykiwania pęcherzy dura-krylem stwierdzono cofanie się masy przez moczowód u trzech płodów: dwa razy po lewej stronie u płodów płci żeńskiej (5,5%) oraz jeden raz po prawej stronie u płodu płci męskiej (3,5%). Wszystkie te ujścia miały kształt szczeliny.

OMÓWIENIE

W klasyfikacji Lyona (9) wyróżnia się cztery typy ujść moczowodów: stożka, stadionu, podkowy i dołka. Zdaniem autora tylko pierwszy typ gwarantuje szczelność pęcherza i uniemożliwia cofanie się moczu. Na własnym materiale tego właśnie kształtu ujścia nie stwierdzono, natomiast wyróżniono ujście w kształcie szczeliny i daszka. Nie wydaje się, aby różnica w dokonanych spostrzeżeniach miała mieć charakter interpretacyjny, gdyż kształt stożka nie był podobny do żadnego z pozostałych choćby dlatego, że był jednym tworem wypukłym. Być może, różnice w wynikach obserwacji polegają na tym, że Lyon dokonał tych obserwacji w życiu osobniczym dzieci, podczas gdy autorki dokonywały spostrzeżeń u płodów w różnych stadiach życia prenatalnego płodów, co mogłoby tłumaczyć zmienność tego obrazu. Nie bez znaczenia jest zapewne również fakt utrwalenia materiału w formalinie.

Na własnym materiale zaobserwowano zdwojenie moczowodów u 4,5% płodów, podczas gdy u innych autorów występuje ono w badaniach au-topsyjnych w 0,8%, a na urogramach w 2,4% (6), co stanowi już znaczącą różnicę. Wada ta ich zdaniem (1, 7, 11) występuje częściej u płodów płci żeńskiej, głównie po lewej stronie, co pokrywałoby się z własnymi obserwacjami u płodów.

Znaczenie dla diagnostyki urologicznej odpływu pęcherzowo-moczowodowego jako objawu chorobowego odzwierciedla się w licznych badaniach podejmowanych w celu wywołania takiego odpływu na materiale prosektoryjnym. Fakt ten znajduje potwierdzenie w licznych próbach podejmowanych przez Younga (12) i Grubera (5). Również Boroń (3) bezskutecznie usiłował sprowokować odpływ na zwłokach ludzi dorosłych przez napełnienie pęcherzy do granic wytrzymałości ich ścian. Wynikiem negatywnym zakończyły się także próby wywołania odpływu podjęte przez Licha (8) podczas cystografi u 26 noworodków. Podobnie zakończyły się fiaskiem próby podejmowane przez Petersa (10) u 66 wcześniaków. W przeciwieństwie do poprzedniego Booth (2) donosi o istnieniu odpływu pęcherzowo-moczowodowego u płodów z erytroblastozą, stwierdzonego podczas wykonywania u nich wewnątrzmacicznej transfuzji. Autor ten sądzi, że u płodów odpływ pęcherzowo-moczowodowy zdarza się częściej niż u wcześniaków i noworodków. Jego zdaniem odpływ ten występuje w 3,6%, ale może nawet przekraczać 10,0% obserwowanych. Własne obserwacje (4,5%) są zbliżone do wyników badań tego autora. Nie jest wykluczone, że częstszy odpływ pęcherzowo-moczowodowy u płodów może być uwarunkowany niecałkowitym wykształceniem się ujść we wcześniejszych stadiach rozwojowych, jednak wypowiedzenie się na temat tej zależności wymagałoby dokładnych badań histologicznych na bogatszym materiale niż ten, którym dysponowano.

WNIOSKI

1. Ujścia moczowodów u płodów występują w pięciu odmianach, któ re uszeregowano wg kolejności występowania: szczelina, stadion, daszek, podkowa oraz odmiana określona jako inna.

2. Zdwojenie moczowodu stwierdzono u trzech płodów na 64 ba danych.

3. Odpływ z pęcherza do moczowodu wywołano jedynie przez ujście w kształcie szczeliny (4,5%).

piśmiennictwo

  1. 1. Ambrose S. S., Nicolson W. P.: Ureteral reflux in duplicated ureters. J. Urol., 1964. 92, 439. —
  2. 2. Booth E. J., Bell T. E., McLain C, Evans A. T.: Fetal vesicoureteral reflux. J. Urol., 1975, 113,258.
  3. 3. Boroń Z.: Radiodiagnostyka odpływu pęcherzowo-moczowodowego u dzieci. Badania kliniczne i doświadczal ne. Akademia Medyczna, Wrocław, 1970. —
  4. 4. Bożilow W., Sawicki K.: Metody badań zmienności cech anatomicznych człowieka podczas rozwoju prenatalnego i około porodowego. Akademia Medyczna, Wrocław, 1980. —
  5. 5. Gruber C. M.: A comparative study of the intramural ureters (ureterovesical valves) in man and experimental animals J. Urol., 1929, 21, 567.
  6. 6. Krzeska I., Krzeski T.:Nefropatia refluxowa u dzieci. PZWL, Warszawa, 1987. —
  7. 7. Lenaghan D.: Bifid urters in children: an anatomical, physiological and clinical study. J. Urol., 1962, 87, 808. —
  8. 8. Lich R. Jr., Howerton L. W. Jr, Goode L. S., Davis L.A.:The ureterovesical junction of the newborn. J. Urol., 1964, 92,433.
  9. 9. Lyon R. M., Marshall S., Tanagho E. A.: The ureteral orifice: its configuration and competency. J. Urol., 1969, 102, 504.
  10. 10. Peters P. C, Johnson D. E.,Jackson J. H, Jr.: The incidence of vesicoureteral reflux in the premature child. J. Urol, 1967, 97, 259.
  11. 11. Smith D. R.: Podstawy urologii. PZWL, Warszawa. 1973.
  12. 12. Young H.:Hydraulic pressure in urologic practic. J. Hop. Hosp. Bull., 1898, 9, 100.

adres autorów

doc. dr hab. wet. Danuta Gościcka, 85-090 Bydgoszcz, Katedra i Zakład Anatomii Prawidłowej Akademii Medycznej w Bydgoszczy ul. Kar-łowicza 24.