PTU - Polskie Towarzystwo Urologiczne

Mikroangiograiia stercza - opis metody
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 2001/54/3.

autorzy

Marcin Słojewski 1, Jakub Pilarczyk 2, Florian Czerwiński 2, Andrzej Sikorski 1
1 Katedra i Klinika Urologii Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie Kierownik: prof, dr hab. med. Andrzej Sikorski
2 Zakład Anatomii Prawidłowej i Topograficznej Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie Kierownik: prof, dr hab. med. Florian Czerwiński

słowa kluczowe

prostata, angiografia

streszczenie

Cel pracy. Przedstawiono oryginalną metodę badania mikrounaczynienia gruczołu krokowego za pomocą mikroangiografii świeżych preparatów pooperacyjnych.
Materiał i metoda. Wykonano 9 badań mikroangiograficznych gruczołów krokowych uzyskanych w trakcie cystoprostatektomii i prostatektomii radykalnej. Odpowiednio przygotowane preparaty nastrzykiwano środkiem kontrastowym, utrwalano, skrawano i wykonywano zdjęcia radiologiczne.
Wyniki i wnioski. Mikroangiografia jest metodą skomplikowaną technicznie, ale uzyskane obrazy dają unikalny wgląd w angioar-chitektonikę stercza. Udoskonalenie tej metody może przyczynić się do uzyskania w przyszłości obrazów unaczynienia zmian nowotworowych.
WSTĘP Technika mikroradiografii została po raz pierwszy zastosowana w 1913 roku przez Goby\\\'ego w badaniach histologicznych (1, 2). Rozwinięciem tej metody była mikroangiografia wykonywana z zastosowaniem środków kontrastowych do badania mikrokrążenia tkanek i narządów. Termin mikroangiografia i metoda tego badania zostały po raz pierwszy zastosowane w latach pięćdziesiątych XX wieku w badaniach na zwierzętach (3, 4, 5). Duży postęp zanotowano dzięki pracom Barclaya i wprowadzeniu przez niego środka kontrastowego Micropaque stosowanego do dziś (3, 1). W badaniach tkanek, szczególnie zwierzęcych, stosowane są również mieszanki Micropaqu z żelatyną lub formaliną (5). Badacze zajmowali się głównie patofizjologią unaczynienia skóry, wątroby, mózgu, śledziony, pęcherzyka, żółciowego, jelit, kości i gałki ocznej, wykorzystując do tego celu zwierzęta doświadczalne i preparaty sekcyjne (1). Nerka, a szczególnie nerka przeszczepiona, była i jest najczęściej badanym mikroangiograficznie narządem z zakresu układu moczowo-płciowego. Pojedyncze prace dotyczą unaczynienia pęcherza moczowego (6). Pierwsze prace o angiografii stercza post mortem pochodzą z lat trzydziestych XX wieku (Bumpus i Antopol, 1934; Kras, 1935; Flocks, 1937; Awataguti, 1939) (7). Ze względu na ograniczenia techniczne tej metody spowodowane faktem, że cząsteczki środka kontrastowego nie są w stanie wypełnić drobnych naczyń krwionośnych, gruczoł krokowy badany jest głównie bez użycia kontrastu, techniką mikroradiografii po pobraniu narządów ze zwłok (7, 8, 9). Jednak pomimo swoich ograniczeń metoda mikroangiografii lepiej uwidacznia naczynia gruczołu krokowego. Na podkreślenie zasługuje fakt, że badania mikroangiograficzne stercza opisywaną metodą stały się możliwe w momencie wprowadzenia na szeroką skalę operacji usunięcia pęcherza moczowego wraz ze sterczem. Uzyskanie bowiem świeżego preparatu pozwala na jego nastrzyknięcie przed wytworzeniem się mi-krozakizcpów w świetle naczyń. W dostępnej nam literaturze nie znaleźliśmy prac o podobnej tematyce. Niniejsze doniesienie przedstawia opis własnej metody. OPIS METODY OMÓWIENIE Wykonano 9 badań mikroangiograficznych gruczołu krokowego. Materiał uzyskano w 8 przypadkach po cy-stoprostatektomii radykalnej wykonanej z powodu raka pęcherza moczowego, a w 1 przypadku po prostatekto-mii radykalnej. Natychmiast po wycięciu preparat obejmujący pęcherz, pęcherzyki nasienne i stercz w jednym bloku, umieszczano w roztworze heparyny w celu uniknięcia tworzenia mikrozakrzepów i niezwłocznie poddawano obróbce, polegającej na odnalezieniu naczyń tętniczych odpowiednich do nastrzyknięcia środkiem kontrastowym. Najczęściej są to gałęzie tętnic sterczowych leżące na przednio-bocznej powierzchni gruczołu, gałęzie tętnic pęcherzowych dolnych lub tętnic pęcherzykowych wnikające od tyłu do podstawy narządu. Tętnice leżące w okolicy wierzchołka gruczołu są zbyt małego kalibru, trudne do identyfikacji i są najczęściej uszkodzone przy odcinaniu stercza od cewki. Z reguły średnica naczyń nie przekracza 0,5 mm, a do ich wypreparowania niezbędna jest lupa binokularowa. Do światła naczynia wprowadzano igłę o tępej końcówce, co zapobiega uszkodzeniu ściany. W celu opróżnienia łożyska naczyniowego przepłukiwano je wodnym roztworem heparyny. Do wypełnienia i zakontrastowania naczyń stosowano 50-procentowy wodny roztwór Micropaqu o konsystencji rzadkiej śmietany. W trakcie wypełniania naczyń dochodzi do przecieku kontrastu przez otwarte w trakcie operacji naczynia. Zapobiega temu ostrożna koagulacja lub podwiązywanie naczyń. Czynności te najlepiej wykonywać w kąpieli z heparyny, co zapobiega gromadzeniu się kontrastu na powierzchni gruczołu. Nastrzyk-nięty preparat umieszczano w standardowym roztworze formaliny na okres kilkunastu dni. Po tym czasie wyko- Ryc. 1. Idjęcie przeglądowe nastrzybiętego środkiem kontrastowym stercza i pęcherza moczowego. Widoczny jest guz, z powodu którego chory byl operowany nywano zdjęcie przeglądowe (ryc. 1), a następnie krojono preparat poprzecznie na skrawki o grubości 3-5 mm. Zdjęcia radiologiczne wykonywano aparatem wyposażonym w mikroognisko (Microfocus X-ray, Unipan typ 401) na błonach światłoczułych XT-2. Opisana powyżej metoda mikroangiografii stercza uwidacznia naczynia włosowate narządu. Stosowana przez innych metoda mikroradiografii wprawdzie uwidacznia szczegóły strukturalne narządu (wapnienia, zrąb włóknisty, włókna mięśniowe), ale naczynia są słabo widoczne i trudne do identyfikacji (8). Rozrost drobnych naczyń patologicznych w gruczole krokowym może być również mierzony metodami ilościowymi. Nadają się do tego techniki immunohistochemiczne umożliwiające ocenę liczby przekrojów naczyń krwionośnych na mm^ tkanki (microvessel density). Uważa się, że guzy stercza są na ogół słabo unaczynione poza początkowym okresem swojego wzrostu. Przeczą temu obserwacje zwiększonej gęstości naczyń w utkaniu nowotworowym stercza w porównaniu z tkanką gruczołową lub gruczolakiem (10,11). Dowodem na istotną rolę neoangiogenezy w powstawaniu pierwotnych ognisk raka jest stwierdzenie przez De-cringa zwiększonej gęstości naczyń w ogniskach PIN (11). Podział mikrounaczynienia stercza z podziałem na splot torebkowy, cewkowy i strefy przejściowej został podany przez Clegga. Wykorzystał on metodę Pickwortha z 1934 roku, polegającą na wybawianiu naczyń krwionośnych za pomocą reakcji hemoglobiny z benzydyną i ni-triprusydkiem sodu (7). Metoda ta nie jest już stosowana, ale praca ta daje wciąż aktualny pogląd na angioar-chitektonikę stercza. Uzyskane naszą metodą wyniki pokrywają się z obserwacjami Clegga, ale uzyskane obra:zy są dokładniejsze i dowodzą większej roli naczyń torebkowych promieniście przeszywających gruczoł przez całą jego grubość (ryc. 2, 3). nawet częściowe, jednostronne obrazy naczyniowe umożliwiają ocenę unaczynienia tętniczego. Obecnie trwają prace mające na celu wypracowanie metody na-strzykiwania preparatów po prostatektomii radykalnej, co pozwoliłoby na uzyskanie obrazów angiograficznych zmian nowotworowych. WNIOSKI 1. Mikroangiografia świeżych preparatów pooperacyjnych stercza umożliwia wgląd w mikrounaczynienie gruczołu. 2. Doskonalenie tej metody może przyczynić się do uzyskania obrazów unaczynienia tkanki nowotworowej.

piśmiennictwo

  1. 1. Miękoś E, Lenko J: Mikroangiografia. Melodyka badania. Przyczyny pomyłek. Pol Przeg Chirurg 1973; 45, 6a; 813-821.
  2. 2. Saunders RL, Lawrence CH, Maciver DA: Microradiographic studies ojvascular patterns in muscle and skin, X-ray, Microscopy and Microradiography, Academic Press New York; 1957.
  3. 3. Barclay AE: Micro-arteriography. Oxford Blackwell 1951.
  4. 4. Bellman S, Engstrom A: Microangiography. Acta Radiol 1952; 38; 98-104.
  5. 5. Erol OO, Spira M, Levy B: Microangiography: a detailed technique ofperfusio. J Surg Res 1980; 29; 406-413.
  6. 6. Sarma KP: Microangiography of the bladder in healt. Br J Urol 1981; 53; 237-240.
  7. 7. Clccg EJ: The vascular airangements within the human prostate gland. Br J Urol 1956; 28 (4); 428-435.
  8. 8. Davies RL, Jones DR, Harrison TJ, Griffiths GJ, Evans KT: X-ray microscopy of the prostate gland. Br J Urol 1988; 61;230-233.
  9. 9. Jones DR, Griffiths GJ, Parkinson MC, Evans KT, Roberts EE, Davies RL, Harrison TJ, Peeling WB: Comparative histopatho-logy, microradiography and per-recla! ultrasonography of the prostate using cadaver specimens. Br J Urol 1989; 63; 508-511.
  10. 10. Bigler SA, Deering RE, Brawer MK: A quantitative moiphome-tiic analysis of the microcirculation in prostate carcinoma. Hum Pathol 1993; 24; 220-226.
  11. 11. Deering RE, Bigler SA, Brown M, Brawer MK: Microvascula-rity in benign prostatic hyperplasia. The Prostate 1995; 26; 111-115.
  12. 12. Tirman WC, Caylor CE, Banker HW, Caylor TE: Microradiography: its application to the study of the vascular anatomy of certain organs of the rabbit. Radiology 1951; 57; 70-78.

adres autorów

Marcin Słojewski
Katedra i Klimka Urologii FAM
70-111 Szczecin, ul Powstańców Wtkp. 72
tel/fax (91) 482 04 42
e-mail: martwist@pam.szczecin.pt