KOD: 12.2 - Ocena wczesnych i późnych odczynów i powikłań popromiennych ze strony pęcherza moczowego u chorych z inwazyjnym rakiem szyjki macicy, leczonych skojarzoną metodą radiochemioterapii
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 2006/59/Suplement 1.

autorzy

Bogdan Torbé ¹, Rafał Kurzawa ², Danuta Rogowska ¹, Marcin Słojewski ³, Mirosław Lewocki ⁴, Michał Falco ⁴, Andrzej Torbé ⁵, Andrzej Sikorski ³

¹ Oddział Kliniczny Radioterapii PAM, Regionalny Szpital Onkologiczny w Szczecinie
² Klinika Rozrodczości i Ginekologii PAM w Szczecinie
³ Katedra i Klinika Urologii PAM w Szczecinie
⁴ Oddział Kliniczny Radioterapii, Regionalny Szpital Onkologiczny w Szczecinie
⁵ Katedra i Klinika Położnictwa i Perinatologii PAM

streszczenie

Wprowadzenie. Od kilku lat standardem postępowania w przypadkach zaawansowanego raka szyjki macicy stała się skojarzona metoda jednoczasowej radiochemioterapii. Zastosowanie nowej techniki leczenia rodzi obawy zwiększenia ryzyka odczynów i powikłań popromiennych w obrębie narządów krytycznych, zwłaszcza pęcherza moczowego i jelit.

Cel pracy. Celem pracy była ocena wczesnych i późnych odczynów popromiennych ze strony pęcherza moczowego wg klasyfikacji EORTC/RTOG u chorych z inwazyjnym rakiem szyjki macicy, leczonych skojarzoną metodą jednoczasowej radiochemioterapii i porównanie z odczynami występującymi w podobnej grupie chorych, leczonych radioterapią w okresie 36-miesięcznej obserwacji.

Materiał i metody. Od lipca 2000 do listopada 2001 roku, w ramach programu ,,Promocji standardu skojarzonego leczenia raka szyjki macicy" Departamentu Zdrowia Publicznego Ministerstwa Zdrowia, metodą skojarzonej radiochemioterapii leczono 52 chore z inwazyjnym rakiem szyjki macicy w stopniu zaawansowania od IIB do IVA, w wieku od 30 do 73 lat (średnia wieku 50,5). Grupę kontrolną - chorych, u których zastosowano samodzielną metodą napromieniania - stanowiły 54 losowo wybrane pacjentki w wieku od 27 do 78 lat (średnia 57,4), leczone od lutego 1999 do stycznia 2002 roku, zgodnie z obowiązującym na Oddziale Radioterapii RSO w Szczecinie protokołem postępowania. Radiochemioterapia obejmowała napromienianie zewnętrzne miednicy małej techniką czteropolową dawką całkowitą 50,4 Gy/T, frakcjonowaniem 1,8 Gy dziennie akceleratorem Mevatron fotonami 10-18 MeV, z zastosowaniem osłon indywidualnych i osłony centralnej w miejscu aplikatora na dwie ostatnie frakcje, oraz leczenie wewnątrzjamowe promieniami gamma izotopu promieniotwórczego Cs-137 dawką 46 Gy w trzech aplikacjach według metody paryskiej, oraz cotygodniowy wlew cisplatyny w dawce 40 mg/m2 powierzchni ciała. W grupie leczonej napromienianiem stosowano teleterapię miednicy małej dawką 52-54Gy/T z zastosowaniem osłon indywidualnych i osłony centralnej w miejscu aplikatora na osiem frakcji leczenia, oraz brachyterapię promieniami gamma Cs-137 w dawce 50-55Gy w dwóch aplikacjach według metody manchesterskiej. W obu grupach zachowano podobne warunki w zakresie planowania leczenia i aparaturowe przy realizacji terapii. Oceny wczesnych (stwierdzanych w trakcie leczenia i do sześciu miesięcy po jego zakończeniu), oraz późnych (powyżej sześciu miesięcy po leczeniu) odczynów i powikłań popromiennych dokonano na podstawie międzynarodowej klasyfikacji odczynów i powikłań popromiennych RTOG/EORTC.

Wyniki. Wczesny odczyn popromienny, obserwowany w trakcie leczenia i w okresie do sześciu miesięcy po jego zakończeniu istotnie częściej stwierdzano w grupie chorych, u których stosowano metodę skojarzonej radiochemioterapii (71%), aniżeli w grupie z zastosowaną radioterapią (około 61%), przy czym w obu grupach nie zaobserwowano wczesnego odczynu w stopniu 3 i 4. Późny odczyn popromienny, stwierdzany w okresie powyżej sześciu miesięcy od zakończenia leczenia, istotnie częściej występował w grupie pacjentek leczonych metodą skojarzonej radiochemioterapii (94%) niż w grupie leczonej tylko napromienianiem (74%). Analiza częstości występowania popromiennych przetok pęcherzowo-pochwowych nie wykazała różnic pomiędzy grupami (5,8% i 3,9%).

Wnioski. 1. Zastosowanie cisplatyny w połączeniu z radioterapią w wysokich stopniach zaawansowania raka szyjki macicy nasila wczesny i późny odczyn ze strony pęcherza moczowego. 2. Skojarzona metoda radiochemioterapii stosowana w zaawansowanych stadiach klinicznych raka szyjki macicy, poprzez nasilanie wczesnych i późnych odczynów popromiennych ze strony pęcherza moczowego, może wpływać niekorzystnie na jakość życia pacjentek w czasie i po zakończeniu leczenia. 3. Z uwagi na istotnie częstsze występowanie wczesnych i późnych odczynów popromiennych ze strony pęcherza moczowego w grupie leczonej metodą skojarzoną, wskazane jest stosowanie technik i procedur aplikacyjnych pozwalających zmniejszyć dawki pochłonięte w tych narządach podczas brachyterapii.