W ostatnim dziesięcioleciu cały szereg badań wykazuje obecność komórek adrenergicznych w narządach płciowych męskich u różnych zwierząt i u człowieka (1, 9, 10). Stwierdzenie tych komórek dowodzi o istnieniu krótkich neuronów adrenergicznych wysyłających swoje włókna pozazwojowe do narządów, jak również sugeruje możliwość istnienia neuronów wstawkowych w układzie autonomicznym.
Z badań Hodsona (4) wynika, że wpływ tych nerwów na czynność wydzielniczą pęcherzyków nasiennych i gruczołu krokowego, a także czynność najądrzy i nasieniowodu jest różny w zależności od gatunku zwierzęcia. Autor ten np. wykazał, że uszkodzenie nerwów współczulnych u królika redukuje wydzielanie pęcherzyków nasiennych, nie ma natomiast wpływu na pozostałe narządy płciowe.
Z nowszych badań Dent i wsp. (3), oraz Hodson i wsp. (5) wykazali synapsy między włóknami adrenergicznymi z komórkami nabłonkowymi w pęcherzyku nasiennym królika, jak również ścisły kontakt między tymi komórkami a włóknami cholinergicznymi.
Bell (2) wykazał włókna choliner-giczne w pęcherzyku nasiennym szczura.
Powyższe obserwacje morfologiczne i badania czynnościowe pozwalają przypuszczać, że uszkodzenie nerwów narządów płciowych powodować powinno zmiany strukturalne tych narządów. Stąd też w obecnych badaniach postanowiono prześledzić obraz histologiczny oraz niektóre odczyny histochemiczne w pęcherzykach nasiennych i najądrzu po jedno i obustronnym odnerwieniu.
Materiał i metoda
Doświadczenie przeprowadzono na 25 szczurach samcach dojrzałych płciowo hodowli wsobnej. Zwierzęta podzielono na 3 grupy, w tym jedną grupę stanowiły szczury kontrolne (5 zwierząt).
W grupie 1 (10 zwierząt) wycinano na odcinku około 5 mm jednostronnie splot jądrowy oraz przecinano nerw biodrowo-pachwinowy i płciowo-udowy.
W grupie 2 (10 zwierząt) powyższy zabieg wykonywano obustronnie.
Po 30 dniach od zabiegu zwierzęta uśmiercono. Do badań histologicznych pobierano wycinki najądrzy i pęcherzyków nasiennych, które utrwalono w płynie Carnoy oziębionym do — 6°C, w płynie Bakera w temperaturze +4°C oraz w płynie Helly. Skrawki parafinowe barwiono rutynowymi metodami (he-matoksyliną i eozyną oraz odczyn PAS). Na skrawkach mrożonych wykonywano odczyny na aktywność alkalicznej i kwaśnej fosfatazy wg Gomoriego oraz na aktywność niespecyficznych esteraz wg Menten, Green, Junga (jako substratu użyto octanu naftolu AS jako soli dwuazowej Fast Blue R-6). Ponadto w pęcherzykach nasiennych wykrywano lipidy przy pomocy czerwieni oleistej wg Lilliego.
Wyniki
U szczurów po jednostronnym odnerwieniu nie obserwowano uchwytnych zmian histologicznych jak również w nasileniu badanych odczynów histochemicznych w porównaniu ze zwierzętami grupy kontrolnej.
W grupie 2 zwierząt (po obustronnym przecięciu nerwów splotu jądrowego) w kanale najądrza występują liczne złuszczone elementy komórkowe, oraz homogenna masy.
Nabłonek gruczołowy pęcherzyków nasiennych jest nieco spłaszczony w porównaniu z grupą kontrolną. Stwierdza się również mniejszą ilość wydzieliny w świetle gruczołu. Odczyn na aktywność alkalicznej fosfatazy u zwierząt z obustronnym uszkodzeniem splotu jądrowego wykazuje mniejsze nasilenie w porównaniu z odczynem u szczurów kontrolnych. Zmienia się również lokalizacja odczynu na aktywność kwaśnej fosfatazy. U zwierząt kontrolnych produkt reakcji obserwowano w okolicy pod-jądrowej komórek gruczołowych. Po obustronnym przecięciu nerwów wokół tętnicy jądrowej odczyn ten występował w obszarze całej cytoplazmy w postaci ziaren o różnej średnicy. W grupie 2 zwierząt obserwowano również odczyny na lipidy które nie występują u zwierząt kontrolnych i u zwierząt grupy 1. W nabłonku pęcherzyków nasiennych pojawiają się krople lipidowe układające się wokół jądra. Odczyn na niespecyfi-. czne esterazy w obydwu grupach doświadczalnych nie różnił się od odczynu tego w grupie szczurów kontrolnych.
Dyskusja
Obserwowane zmiany morfologiczne po obustronnym przecięciu splotu jądrowego oraz nerwów bicdrowo-pachwinowego i płciowo — udowego dowodzą, że narządy płciowe jednej strony unerwione są przez włókna pochodzące z obydwu pni współczulnych oraz prawdopodobnie ze splotów miednicznych. W przeprowadzonych doświadczeniach nie odnerwiono całkowicie pęcherzyków nasiennych oraz najądrzy, które otrzymują również włókna ze splotów miednicznych o czym świadczą liczne badania morfologiczne wielu autorów (6, 8, 9).
Badania te jednakże pozwalają sądzić, że nerwy biegnące wokół tętnicy jądrowej partycypują w unerwieniu pęcherzyków nasiennych czego dowodem są obserwowane zmiany morfologiczne, oraz reakcje histochemiczne. Wyniki naszych badań potwierdzają zatym obserwacje Hodsona i wsp. (5), oraz Denta i wsp. (3), o połączeniach synaptycznych włókien nerwowych z komórkami nabłonkowymi. Być może, że uszkodzenie splotu jądrowego poprzez zaburzenie czynności do-krewnych jądra powoduje także wtórne zmiany w pęcherzykach nasiennych związane ze spadkiem krążących an-drogenów co wykazał limanowski (7) u szczurów po gonadektomii, u których obserwował wyraźne spłaszczenie komórek nabłonka gruczołowego pęcherzyków nasiennych, pojawienie się lipidów w komórkach gruczołowych, oraz zmianę lokalizacji i aktywności kwaśnej fosfatazy.
Piśmiennictwo
- Baumgarten H. G., Falck B., Holstein A.-F., Owman T.: Adrenergic innervation of the human testis, epididymis, ductus deferens and prostate: a fluorescence microscopic and fluorimetric study:. Z. Zellforsch., 1968, 90, 81.
- Bell Ch.: Autonomie nervous Control of reproduetion: circulatory and other factors. Pharmacol. Rev., 1972, 24, 657.
- Dent J., Hodson N., Selhi H.: Ultrastruc-
tural differentiation of fibre types in rabbit seminal vesicle. J. Physiol., 1971, 217, 7—8 P.
- Hodson N.: Sympathetic nerves and repro-ductive organs in the male rabbit. J. Reprod. Fert., 1965, 10, 209.
- Hodson N., Dent J.: Innervation of rabbit seminal vesicles J. Anat., 1971, 109, 355.
- Kuntz A.: The autonomie nervous system. Lea and Febiger, Philadelphia, 1953.
- Limanowski A.: Wpływ gonadektomii, androgenów i estrogenów na niektóre reakcje histochemiczne w pęcherzykach nasiennych szczura. P. T. P. N. Prace Kom. Med. Dośw., 1966, 33, 171.
- Mitchell G. A. G.: The innervation of the ovary, uterine, testis and epididymis. J. Anat., 1938, 72, 508.
- Owman Ch., Sjostrand N. O.: Short adre-
nergic neurons and catecholamine-containing cells in vas deferens and accessory male genital glonds of different memals. Z. Zellforsch., 1965, 66, 300.
- Sjostrand N. O.: The adrenergic innervation of the vas deferens and the accessory male genital glands. Acta Physiol, scand. 1965, 65, Suppl. 257.
- Adres autorów:
-
Zakład Anatomii Prawidłowej In-tytutu Biostruktury AM
ul. Rektora Święcickiego 6
60-781, Poznań