Mikroanaliza rentgenowska (MR) jest obecnie jednąz najnowocześniejszych
metod badawczych, pozwalających określić skład chemiczny niezwykle małych ilości substancji stałej i odznacza się dużą czułością (1,4). W medycynie stosuje sieją do identyfikacji różnych pierwiastków w obrębie komórek i tkanek, a także lokalizacji tych pierwiastków oraz ich oceny ilościowej (2,5). Przykładem zasto- sowania MR w medycynie może być porównanie składu chemicznego limfocy- tów chorych na raka krtani i chorych na raka jelita grubego z limfocytami osób. zdrowych. W przypadku osób chorych na raka krtani wykazano w limfocytach obecność takich pierwiastków jak: ołów, chlor, siarka. W przypadku osób cho- rych na raka jelita grubego obecność takich pierwiastków jak: pallad, kadm i wolfram. Badając funkcje ochronne łożyska ciąż donoszonych nie stwierdzono przedostawania się metali ciężkich do organizmu płodu, w ilości większej od wartości granicy wykrywalności. Następnym przykładem są implanty wykony- wane z wysokostopowej stali chromoniklowej z molibdenem stosowanych w chi- rurgii kostnej. Stwierdzono dobrą odporność korozyjną badanej stali i jej przydat- ność jako materiału na implanty (2).
W przypadku kamieni moczowych analizowano skład mineralny próbki w opar-
ciu o pomiar wartości energii rentgenowskiego promieniowania (charakterystycz- nego) wyemitowanego z kamienia, które po skierowaniu do detektora powoduje w nim wytworzenie impulsów elektrycznych. Ich natężenie jest proporcjonalne do energii rejestrowanego promieniowania. Zidentyfikowane w widmie fale o określonej energii przyporządkowuje się odpowiednim pierwiastkom (3).
MATERIAŁ I WYNIKI
Materiał do badań stanowiły 4 kamienie moczowe wybrane losowo z regionu
Pomorza Zachodniego (Sz=Szczecin) i 5 kamieni wybranych losowo z Górnego Śląska (K=Katowice) (t.I). Kamienie pozyskano od mężczyzn w wieku między 30 a 50 rokiem życia.
Badania przeprowadzono przy użyciu mikroanalizatora rentgenowskiego skła-
dającego się z elektronowego mikroskopu skaningowego JSM 35 firmy JEOL (Japonia) sprzężonego ze spektrometrem dyspersji energii firmy LINK (W. Brytania). Detektor tego spektrometru zbudowany jest z krzemu domieszko- wanego w jednej części z litem.
Sygnał rentgenowskiego promieniowania charakterystycznego daje widmo ener-
getyczne składające się z ostro zaznaczonych linii (pików) (ryc. 1).
Na osi rzędnych wykresu oznaczono natężenie rentgenowskiego promienio-
wania charakterystycznego (odpowiadające zawartości oznaczonego pierwiast- ka). Na osi odciętych oznaczone zostały wartości energii odpowiedniej serii pro- mieniowania charakterystycznego danego pierwiastka. Dyskretne wartości ener- gii przedstawiono graficznie w postaci pików odpowiadają pierwiastkom ziden- tyfikowanym w poszczególnych badanych kamieniach moczowych. Na podsta- wie wykresów widm energetycznych badanych kamieni określono po raz pierw- szy obecność w kamieniach moczowych takich pierwiastków jak: siarka, chlor, aluminium, miedź, sód i potas. Uważa się, ze znajomość składu mineralnego kamieni może okazać się przydatna w postępowaniu pozachirurgicznym i profi- laktyce choroby kamiczej.
PODSUMOWANIE
MR jest obecnie najdokładniejsza metodą pozwalającą określić skład mineral-
ny kamieni moczowych, szczególnie w oznaczaniu mikroelementów, których ilość może świadczyć o stopniu zanieczyszczenia środowiska.
Metoda ta może być wykorzystywana w oznaczaniu składu mineralnego tylko
substancji stałej.
Dzięki sprzężeniu mikroanalizatora z mikroskopem skaningowym możliwajest
również obserwacja powierzchni badanego materiału, gdy sygnały elektronów wtórnych i odbitych umożliwiają oglądanie topografii i morfologii powierzchni próbki (f 1). Być może będzie to miało znaczenie w przyszłości przy ocenie twar- dości kamienia.