OCENA PORÓWNAWCZA OFLOKSACYNY I PEFLOKSACYNY W LECZENIU STANÓW ZAPALNYCH DRÓG MOCZOWYCH CHORYCH LECZONYCH OPERACYJNIE*
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 1995/48/1.

Leczenie ostrych lub przewlekłych zakażeń dróg moczowych powstałych pierwo- tnie w wyniku chorób urologicznych lub wtórnie po inwazyjnych zabiegach diagnos- tycznych bądź operacyjnych, wiąże się ściśle z narastaniem oporności bakterii na dotychczas stosowane leki przeciwbakteryjne. Utrudnia to w sposób zasadniczy skuteczne leczenie, a rozwijające się zakażenie staje się przyczyną powikłań.

Lekiem budzącym nadzieję na skuteczne leczenie zakażeń w narządach układu moczowego i męskich narządów płciowych wprowadzanym do lecznictwa otwartego i zamkniętego jest ofloksacyną.

Jest lekiem o szerokim zakresie działania bakteriobójczego, należącym do drugiej generacji pochodnych chinolonu. Wysoką skuteczność wykazuje w stosunku do szczepów bakteryjnych wywołujących zakażenia szpitalne, przy czym bakterie Gram (-) są bardziej wrażliwe niż Gram ( + ) Ze względu na mechanizm działania (inhibitor gyrazy) na ofloksacynę powinny być wrażliwe również bakterie oporne na inne antybiotyki, w tym leki chinolonowe wcześniejszej generacji nie będące inhibitorami gyrazy. Większość połączeń ofloksacyny z innymi antybiotykami wykazuje efekt addycyjny w stosunku do bakterii testowych. Rzadziej obserwowany jest efekt synergistyczny lub częściowo synergistyczny (1, 6).

W Klinice Urologii WAM w Łodzi przeprowadziliśmy badania wrażliwości bakterii na ofloksacynę oraz kliniczną ocenę wyników jej stosowania u chorych na zakażenie dróg moczowych leczonych operacyjnie.

Przeprowadzono również kliniczną ocenę porównawczą skuteczności leczenia ofloksacyny z pefloksacyna, innym syntetycznym chemioterapeutykiem z grupy chinolonów o działaniu bakteriobójczym.

MATERIAŁ I METODA

Badaniami in vitro objęto blisko 250 próbek moczu pochodzących od chorych Kliniki Urologii WAM w Łodzi poddanych zabiegom operacyjnym. W grupie tej uzyskano 63 próbki moczu ze znamienną bakteriurią rzędu 10* kolonii/ml bądź więcej. Szczepy bakteryjne izolowano i identyfikowano z użyciem standardowych podłoży.

W ocenie wrażliwości bakterii na ofloksacynę posłużono się podłożem agarowym Mueller-Hintona z dodatkiem 5% krwi baraniej. Użyto krążków wyprodukowanych przez firmę. Przyjęto 3 stopniową skalę standartu oceny wrażliwości.

Skuteczność kliniczną ofloksacyny i pefloksacyny oceniono w grupie 40 chorych (17 na ofloksacynę i 23 na pefloksacynę) leczonych operacyjnie (tab. I). Chorzy ci byli uprzednio leczeni wieloma chemioterapeutykami w tym doksycykliną, cefradyną, kwasem nalidyksowym, norfloksacyna, nitrofurantoina. Ofloksacynę stosowano 2x dziennie po 200 mg dożylnie bądź doustnie średnio przez 7-10 dni, a pefloksacynę w dawce 2×400 mg dożylnie lub doustnie średnio przez 7-10 dni.

Przyjęto 4-stopniową kliniczną ocenę skuteczności leczenia: za bardzo dobry kliniczny wynik uznano ustąpienie objawów chorobowych w badaniu fizykalnym i badaniach laboratoryjnych (gorączka lub stany podgorączkowe, dyzuria, bakteriuria, leukocyturia i krwiomocz w badaniu ogólnym moczu i próbie Addisa), za wynik dobry ? zmniejszenie tych objawów. Za wynik niezadawalający uznawano brak poprawy w badaniu fizykalnym i badaniach laboratoryjnych, a pogorszenie ? naras- tanie klinicznych objawów zakażenia i pogorszenie wyników badań dodatkowych.

Każdorazowo określano stężenie mocznika i kreatyniny w surowicy krwi przed i po zakończeniu leczenia. Wykonywano badania morfologiczne krwi, ogólne badania moczu, jonogram, badania ultrasonograficzne narządów układu moczowego a także w zależności od potrzeby inne radiologiczne badania kontrastowe. Zwrócono uwagę na występowanie objawów niepożądanych w czasie zastosowanego leczenia ofloksacy- ną i pefloksacyna.

WYNIKI

Znamienną bakteriurię wykazano w 63 spośród 250 próbek moczu (tab. II). W moczu chorych występowała pałeczka okrężnicy (E. coli), którą wyhodowano w 12 próbkach (19,0%), gronkowce (Staphylococcus ? 32,6%), pałeczka ropy błękitnej (Pseudomonas aeruginosa ? 14,3%), otoczkowa (Klebsiella ? 6,3%), pałeczka odmieńca ? 4,7%, pałeczki jelitowe (Enterobacter ? 4,8%). Wrażliwość wyhodowanych bakterii na ofloksacynę zestawiono w tabeli III i na pefloksacynę w tabeli IV. Stwierdzono, że 75% szczepów E. coli, 72% szczepów Staphylococcus oraz 77,2% szczepów Pseudomonas aeruginosa odznaczało się wraż- liwością na ofloksacynę. Nie stwierdzono wrażliwości szczepów Klebsiella, Proteus mirabilis, Enterococcus. Natomiast 83,3% szczepów E. coli, 60% szczepów Stap- hylococcus, 55,6% szczepów Pseudomonas aeruginosa i 66,6% szczepów Morganella morganii odznaczało się wrażliwością na pefloksacynę. Wrażliwości na pefloksacynę nie wykazywały szczepy Proteus mirabilis, Enterococcus faecalis.

W badaniach klinicznych po zastosowaniu ofloksacyny u 9 (52,95%) chorych uzyskano bardzo dobry efekt kliniczny i dobry w dalszych 5 (29,40%), łącznie u 14 chorych (82,35%) chorych (tab. V). Po zastosowaniu pefloksacyny w badaniach klinicznych uzyskano bardzo dobry efekt w 10 (43,50%), efekt dobry u 7 (30,4%) łącznie u 17 (73,95%) chorych (tab. V). Objawy niepożądane stwierdzono u 4 (23,60%) chorych leczonych ofloksacyną. Miały one charakter zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego (nudności, wymioty) u 2 (11,80%) zaburzeń ze strony układu nerwowego pod postacią trudności w zasypianiu u 1 (5,90%) oraz reakcje alergiczne skórne i efekt fototoksyczny u 1 (5,90%) chorego (tab. V).

Spowodowało to odstawienie leków i przerwanie kuracji ofloksacyną u 2 (11,8%) chorych. Nieco tylko częstsze efekty niepożądane występowały w grupie chorych leczonych pefloksacyna u 9 (39,05%). Częściej występowały zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego u 5 (21,70%) oraz reakcje uczuleniowe u 3 (13,00%) (tab. VI).

Nie stwierdzono istotnych statystycznych różnic w stężeniu kreatyniny i mocz- nika w surowicy krwi przed i po leczeniu w obu grupach leczonych chorych. Ule- gły natomiast zmniejszeniu wszystkie laboratoryjne wykładniki stanu zapalnego w ustroju.

OMÓWIENIE

Ofloksacyna jest nowym fluorochinolonowym lekiem charakteryzującym się wysoką skutecznością w stosunku do większości szczepów bakteryjnych wywołują- cych zakażenia szpitalne (2, 6, 7, 8). Na podstawie doniesień z piśmiennictwa należy sądzić, że gatunki bakteryjne Gram (-) są bardziej wrażliwe niż Gram (+) (2, 7). Ze względu na mechanizm działania na ofloksacynę są wrażliwe również bakterie oporne na inne antybiotyki np. Chlamydia, Legionella, Mycoplasma. Bakteriobójcze działania ofloksacyny występują przy najmniejszym stężeniu, zwykle MICs-/0,5 ? 1 ug/ml podczas, gdy w przypadku norfloxacyny wynoszą one 1,0-2,5 ug/ml (1, 6). Ofloksacyna jest absorbowana w 95% i swoje największe stężenie w surowicy krwi 5-11 ug/ml osiąga po 30-120 min. przy okresie półtrwania 6-7 godzin. Metabolizuje się tylko w 5-10% a w 90-95% występuje w różnych aktywnych formach moczu, w którym jest wydalana (3, 4, 5).

Bardzo dobry efekt farmakokinetyczny występuje jednakowo po doustnym i dożyl- nym podaniu leku (3, 9). Ponieważ stężenie terapeutyczne ofloksacyny utrzymuje się przez 24 godziny, można w leczeniu stosować jednorazową dawkę 400 mg (3, 4, 5). Rola ofloksacyny w zwalczaniu zakażeń układu moczowego została udowodniona przez wielu badaczy. Z dużym powodzeniem lek ten zastosowano w zwalczaniu ostrych i przewlekłych zakażeń bakteryjnych, w bakteryjnym zapaleniu powstałym u chorych po przeszczepach nerek (2, 6, 7, 10). Również w przedstawionym materiale wykazali- śmy bardzo dobry efekt bakteriobójczy in vitro w stosunku do takich bakterii jak:

Escherichia coli, Staphylococcus spp., Pseudomonas aeruginosa. Efekt kliniczny okazał się również bardzo pomyślny, dając wysoki procent poprawy stanu klinicznego i jest on porównywalny z efektami klinicznymi innych chinolonów (np. pefloksacyny).

Powikłania w trakcie leczenia ofloksacyną ze strony przewodu pokarmowego, układu nerwowego, miejscowe i ogólne reakcje nadwrażliwości i występowanie zjawiska fototoksycznego należą do rzadko występujących i tylko u około 3,0% chorych stają się przyczyną przerwania jego stosowania (2, 6, 7, 10).

WNIOSKI

1.Wyhodowane z moczu chorych bakterie wykazują wysoką i zbliżoną wrażliwość na ofloksacynę i pefloksacynę.

2.Dobrą skuteczność kliniczną w prezentowanym materiale wykazywały oba zastosowane leki. 3.Powikłania występują rzadziej w grupie chorych leczonych ofloksacyną i spowo- dowały skrócenie czasu jego stosowania u 11,80% chorych.

1. 1. Borner K.} Hofflen G., Lode H.: Pharmacokinetics of ciprofloxacin in healthy volunteers
2. after oral and intravenous administration, Europ. J. Clin. Microbiol., 1985, 5, 179. ? 2. Cox
3. E.C.: Ofloxacin in the management of complicated urinary tract infections, including Prostatitis,
4. Am. J. Med., 1989, 87 (Suppl. 6C), 61. ? 3. Lode H.: Phermacokinetics of ofloxacin after
5. parenteral and oral administration, Antimicrob. Ag. Chemother, 1987, 31, 1338. ?4. Maesen
6. F.P.Y., Teengs J.P., Baw C, Daries B.J.: Quinolones and raised plasma concentrations of
7. theophylline, Lancet, 1984, 2, 530. ? 5. Neumann M.: Comparative pharmacokinetic
8. parameters of new systemic fluoroąuinolones, A review, Chemotherapia, 1987, 6, 105. ? 6.
9. Rugendorff E.W.: Open randomised Comparison of ofloxacin and norfloxacin in the treatment of
10. complicated urinary tract infections, Drugs, 1987, 34, (Suppl. 1), 91. ? 7. Rugendorff E.W.:
11. Treatment of acute bacterial and "nonbacterial" Prostatitis with ofloxacin, Excerpta Medica,
12. 1990, 10. ? 8. Suzuki H., Tatnei H., Naidey G.: Laboratory and clinical atudy of ofloxacin in
13. treatment of bacterial Prostatitis, Acta Urol. Japon., 1984, 30. ?9. Tack K.J., Smith J.A.: The
14. safety profile of ofkwacin, Am. J. Med., 1989,87 (Suppl. 6C), 798. ?10 Vogt P., Sharn T., Frei U.:
15. Ofloxacin in the treatment of urinary tract infection in renal transplant patients, Infection, 1988,
16. 16, 175.