autorzy
-
Aleksander Niezabitowski, Andrzej Gruchała, Janusz Rys, Wacław Szklarski, Anna Wasilewska, Andrzej Bugajski, Jan Leńko
- Z Zakładu Patologii Nowotworów Centrum Onkologii Instytutu im. M. Skłodowskiej-Curie, Oddział w Krakowie
Kierownik Zakładu: doc. dr hab. med. K. Smolak
Z Katedry i Kliniki Urologii AM im. M. Kopernika w Krakowie
Kierownik Katedry i Kliniki: prof. zw. dr med. J. Leńko
streszczenie
- U 106 chorych z rozrostem guzkowatym stercza nabłonek gruczołowy byl prawidłowy bądź wykazywał różnego stopnia dysplazję. W mikroskopie elektronowym komórki nabłonka gruczołowego wykazywały dwa rodzaje ziarnistości wydzielniczych. Odczyny immunocytochemiczne na zawartość kwaśnej fosfatazy sterczowej (PAP) i swoistego antygenu sterczowego (PSA) wypadły dodatnio; odczyn na antygen karcinoembrionalny (CEA) był słabszy. Podścieliska stercza cechował rozrost tkanki włóknistej, mięśni gładkich, skupienia granulocytów wielopłatowych i limfocytów. Nasze obserwacje potwierdzają przydatność badań cytologicznych w diagnostyce morfologicznej stercza.
Guzkowaty rozrost (gruczolak) stercza pojawia się po 45 roku życia. Występuje u około 90°/o mężczyzn powyżej 65 lat, chociaż objawy kliniczne są znacznie rzadsze (5). Rak stercza dotyczy tej samej grupy wiekowej i często towarzyszy guzkowatemu rozrostowi (13).
Nabłonek gruczołowy w rozroście guzkowatym i w raku stercza zawiera antygeny tkankowe oraz enzymy. Szczególne znaczenie kliniczne mają swoiste markery ? kwaśna fosfataza sterczowa (PAP) oraz swoisty antygen sterczowy (PSA ? 4,7). Nabłonek gruczołowy wykazuje również dysplazję o różnym nasileniu, występującą też w otoczeniu ognisk raka stercza (10).
Nasuwa się zatem pytanie czy dysplazja nabłonka gruczołowego może wskazywać na wzajemną zależność pomiędzy guzkowatym rozrostem, a rakiem stercza. Celową więc będzie ocena nabłonka gruczołowego w guzkowatym rozroście stercza u większej liczby chorych.
MATERIAŁ I METODYKA
Materiał pochodzi od 106 chorych po adenomektomii sposobem Millina. Usunięty gruczolak utrwalano w 10,0% roztworze zobojętnionej formaliny, ważono i pobierano od 2 do 5 wycinków, z których sporządzano preparaty histologiczne, barwione hematoksyliną-eozyną, mucikarminem metodą Alcianu-PAS, trichromem wg Massona i metodą Grimeliusa oraz Gomoriego.
Przebadano 30 wycinków świeżego materiału. Wycinki nakłuwano bezpośrednio po ich uzyskaniu i z zaaspirowanej treści sporządzano rozmazy, które po utrwaleniu w alkoholu metylowym o temperaturze 4°C barwiono hematoksyliną-eozyną względnie używano do badań immunohistochemicznych. Dwa do czterech wycinków stercza umieszczano w izo-pentanie, zamrażano w ciekłym azocie i sporządzano skrawki kryosta-towe.
Aktywność kwaśnej fosfatazy lizozomalnej (FKL) badano w skrawkach kryostatowych wg metody Burstone'a w modyfikacji Barki. Odczyny immunohistocherniczne na zawartość PAP, PSA i CEA oraz cy-tokeratyny (CK) i antygenu błonowego nabłonka (MEA) wykonano według poprzednio opisanej metody (11).
Analizę nabłonka przewodów gruczołowych przeprowadzono przy powiększeniu 600 X, oceniając nabłonek stu przestrzeni gruczołowych. Poszczególne rodzaje zmian nabłonka, oceniane według kryteriów Mc Nea-la i Bostwicka (10), przedstawiliśmy jako wykres średnich arytmetycznych dla ogółu badanych chorych.
WYNIKI
Wiek chorych wahał się od 47 do 82 lat (średnio 64 lata). Ciężar gruczolaków wynosił od 34 do 84 g (średnio 51 g).
Histologicznie obserwowano wyraźnie odgraniczone, miejscami torbielowato poszerzone cewy wysłane nabłonkiem gruczołowym.
Cytoplazma nabłonka zawierała nierównomiernie rozmieszczone ziarnistości barwiące się na niebiesko metodą błękit Alcianu-PAS, pojedyncze komórki u podstawy cew gruczołowych dawały dodatni odczyn argento-filny. Nabłonek gruczołowy i podścielisko były wyraźnie rozgraniczone ciągłą błoną podstawną. Obfite, miejscami szkliwiejące podścielisko z tkanki włóknistej i włókien mięśniowych gładkich wykazywało ogniskowe skupienia granulocytów wielopłatowych lub limfocytów.
Nabłonek cew gruczołowych przedstawiał rozmaity obraz morfologiczny. Prawidłowy nabłonek wyścielał część cew, nabłonek pozostałych cew wykazywał dysplazję I, II i III stopnia (ryc. 1, ryc. 2, ryc. 3).
Liczba podziałów komórkowych zależała od stopnia dysplazji; w dysplazji I i II stopnia stwierdzano podziały w nielicznych komórkach, w dysplazji III stopnia występowały one w każdej cewie gruczołowej. Cewy gruczołowe wysłane nabłonkiem o różnym stopniu dysplazji były rozmieszczone nierównomiernie, a częstość zmian nabłonka gruczołowego niejednakowa (ryc. 4). Najczęściej nabłonek ten był prawidłowy lub wykazywał dysplazję I stopnia. Dysplazję III stopnia, spotykaną często w sąsiedztwie nacieków komórkowych podścieliska, obserwowaliśmy tylko u 54 spośród 106 badanych; częstość jej nie przekraczała 25,0% cew gruczołowych. W 10% cew gruczołowych stwierdzono metaplazję płasko-nabłonkową.
Reakcje na zawartość PAP i PSA (ryc. 5) oraz na aktywność FKL dały silnie dodatni, rozlany odczyn cytoplazmy, niezależnie od zmian nabłonka gruczołowego. Odczyn na zawartość CEA wypadł dodatnio w nielicznych komórkach, na powierzchni zwróconej do światła cew, jako ziarnistości cytoplazmy, bądź w błonie podstawnej.
Komórki nabłonka gruczołowego tworzyły niewielkie skupienia' w preparatach cytologicznych; cechował je zbliżony kształt i wielkość oraz okrągłe lub owalne jądra o drobnogrudkowym rysunku chromatyny. Reakcje immunocytochemiczne na zawartość PAP, PSA i CK wypadły dodatnio w cytoplazmie komórkowej; odczyn na zawartość CEA stwierdzano tylko w pojedynczych komórkach (ryc. 6).
Ultrastruktura gruczołowego rozrostu oraz prawidłowego stercza nie wykazywały istotnych różnic. Na uwagę zasługiwały liczne, drobne i elektronowo gęste ziarnistości w cytoplaźmie komórek i w świetle przewodów . gruczołowych, rzadziej materiał wydzielniczy tworzył lite, kuliste twory.
DYSKUSJA
Obserwowany rozrost mięśni gładkich podścieliska stercza może wynikać z podwyższonego poziomu estrogenów, który odgrywa podstawową rolę w patomechaniźmie guzkowatego rozrostu (3). Zmiany nabłonka gruczołowego były różnorodne. Metaplazja płaskonabłonkowa może wynikać z działania estrogenów (6), natomiast znaczenie dysplazji nabłonka gruczołowego pozostaje zagadnieniem otwartym. Zmiana ta towarzyszy rozrostowi guzkowatemu i rakowi stercza ale w raku jest ona częstsza i bardziej nasilona (10). Nie wiadomo jednak czy dysplazja nabłonka gruczołowego stercza przechodzi w raka i czy jest zmianą odwracalną. Istnienie jej zdaje się jednak wskazywać na heterogenność komórek nabłonka niejednakowo podatnych na oddziaływanie różnych czynników. Dysplazja nabłonka gruczołowego stercza może wynikać z zaburzeń wydzielania hormonów płciowych, natomiast transformację nowotworową mogą powodować inne czynniki (5). Wydaje się więc celowym, aby chorych z guzkowatym rozrostem stercza, u których stwierdzono dysplazję traktować jako grupę zwiększonego ryzyka i poddać ich szczegółowej obserwacji. Obecność ziarnistości sekrecyjnych w cytoplaźmie nabłonka gruczołowego stercza wskazuje na intensywne właściwości wydzielnicze. Cytoplazma zawiera również kwaśne śluzowielocukrowce. Reszty węglowodanowe nabłonka gruczołowego zmieniają się zależnie od wieku, co może wynikać z działania androgenów (1). Nabłonek gruczołowy stercza poza FKL (2) zawiera również PAP oraz PSA, będące jego swoistymi markerami (2, 7, 12), natomiast CEA, CT i MEA nie są antygenami swoistymi jedynie dla nabłonka gruczołowego stercza (9). Odczyny na zawartość PAP i PSA wypadały intensywnie w cytoplaźmie komórek nabłonka gruczołowego w badaniach histologicznych i cytologicznych (2, 8).
Wtórne obserwacje mogą potwierdzić przydatność oceny aspiratów punkcji cienkoigłowej do diagnostyki morfologicznej stercza.
piśmiennictwo
- 1. Abel P.D., Leathem A., Aylott A., Henderson D., Williams G: Carbohydrate residues in non-malignant prostatic epithelium as reveale by lectins. Urol. Res., 1987, 15, 3, 173. ? 2. Aumuller G., Pohl C, Van Etteri R.L., Seitz J.: Immunohisto-chemisfcry of acid phosphatase in the human prostate: normal and pathological, Virehovs Arch. (Cell. Pathol.), 1981, 35, 249. ? 3. Bartich G., Rohr H.P.: Die Bedeutung des Stromas bei der Pathomorphogenese der menschlichen Prostatahyper-plasie. Akt. Urol., 1979, 10, 137. ? 4. Bentz M.S., Cohen C, Demers L., Budgeon L.R.: Immunohistochemical demonstration of prostatic origin of metastases. Urology, 1982, 19, 6, 584. ? 5. Catalona W.J.: Prostate cancer. Grune and Stratton, Orlando, 1984. ? 6. Epstein N.A.: Prostatic biopsy. Cancer, 1976, 38, 5, 2078. ? 7. Friedman W., Steffens J., Lobeck H.: Immunohistochemische Diagnose des metastasierenden Prostatakarzinoms. Onkologie, 1984, 7, 6, 337. ? 8. Friedman F., Steffens J? Lobeck H., Blumcke S., Nagel R.: Immunohistochemical demonstration of tumorassociated antigens in prostatic carcinomas of yarious histological differentiations, Eur. Urol., 1985, 11, 52. ? 9. Heyderman E., McBrown B., Richardson T.C.: Epithelial markers In prostatic, bladder and colorectal cancer: an immunoperoxidase study of epithelial membrano antigen, carcinoembryonic antigen and prostatic acid phosphatase. J. Clin. Pathol., 1984, 37, 1363. ? 10. Mc Neal J.E., Bostwick D.G.: Intraductal dysplasia: a premalignant lesion of the prostate. Hum. Pathol., 1986, 17, 64. 11. Niezabitowski A., Stachura J.: Immunohistologia stan obecny i perspektywy, Pat. Pol., 1985, 36, 4, 342. ? 12. Sesterhenn J., Mostofi F.K., Davis C.J.: Immuno-pathology of prostate and bladder tumours, w książce: Immunocytochemistry in tumor diagnosis. Rusco, Martinns, Nijhoff Publ. Boston?Dordrecht?Lancaster, 1985, 337. ? 13. Strohmenger P.: Prostata-Adenom, Prostata-Karzinom Z. allg. Med., 1980, 56, 1711.
|