PTU - Polskie Towarzystwo Urologiczne

BADANIA MORFOLOGICZNE I IMMUNOHISTOCHEMICZNE GRUCZOLAKA STERCZA
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 1988/41/3.

autorzy

Aleksander Niezabitowski, Andrzej Gruchała, Janusz Rys, Wacław Szklarski, Anna Wasilewska, Andrzej Bugajski, Jan Leńko
Z Zakładu Patologii Nowotworów Centrum Onkologii Instytutu im. M. Skłodowskiej-Curie, Oddział w Krakowie
Kierownik Zakładu: doc. dr hab. med. K. Smolak
Z Katedry i Kliniki Urologii AM im. M. Kopernika w Krakowie
Kierownik Katedry i Kliniki: prof. zw. dr med. J. Leńko

streszczenie

U 106 chorych z rozrostem guzkowatym stercza nabłonek gruczo­łowy byl prawidłowy bądź wykazywał różnego stopnia dysplazję. W mi­kroskopie elektronowym komórki nabłonka gruczołowego wykazywały dwa rodzaje ziarnistości wydzielniczych. Odczyny immunocytochemiczne na zawartość kwaśnej fosfatazy sterczowej (PAP) i swoistego antygenu sterczowego (PSA) wypadły dodatnio; odczyn na antygen karcinoembrio­nalny (CEA) był słabszy. Podścieliska stercza cechował rozrost tkanki włóknistej, mięśni gładkich, skupienia granulocytów wielopłatowych i limfocytów. Nasze obserwacje potwierdzają przydatność badań cyto­logicznych w diagnostyce morfologicznej stercza.

Guzkowaty rozrost (gruczolak) stercza pojawia się po 45 roku życia. Występuje u około 90°/o mężczyzn powyżej 65 lat, chociaż objawy kli­niczne są znacznie rzadsze (5). Rak stercza dotyczy tej samej grupy wie­kowej i często towarzyszy guzkowatemu rozrostowi (13).

Nabłonek gruczołowy w rozroście guzkowatym i w raku stercza za­wiera antygeny tkankowe oraz enzymy. Szczególne znaczenie kliniczne mają swoiste markery ? kwaśna fosfataza sterczowa (PAP) oraz swoisty antygen sterczowy (PSA ? 4,7). Nabłonek gruczołowy wykazuje rów­nież dysplazję o różnym nasileniu, występującą też w otoczeniu ognisk raka stercza (10).

Nasuwa się zatem pytanie czy dysplazja nabłonka gruczołowego może wskazywać na wzajemną zależność pomiędzy guzkowatym rozrostem, a rakiem stercza. Celową więc będzie ocena nabłonka gruczołowego w guz­kowatym rozroście stercza u większej liczby chorych.

MATERIAŁ I METODYKA

Materiał pochodzi od 106 chorych po adenomektomii sposobem Mil­lina. Usunięty gruczolak utrwalano w 10,0% roztworze zobojętnionej for­maliny, ważono i pobierano od 2 do 5 wycinków, z których sporządzano preparaty histologiczne, barwione hematoksyliną-eozyną, mucikarminem metodą Alcianu-PAS, trichromem wg Massona i metodą Grimeliusa oraz Gomoriego.

Przebadano 30 wycinków świeżego materiału. Wycinki nakłuwano bezpośrednio po ich uzyskaniu i z zaaspirowanej treści sporządzano roz­mazy, które po utrwaleniu w alkoholu metylowym o temperaturze 4°C barwiono hematoksyliną-eozyną względnie używano do badań immuno­histochemicznych. Dwa do czterech wycinków stercza umieszczano w izo-pentanie, zamrażano w ciekłym azocie i sporządzano skrawki kryosta-towe.

Aktywność kwaśnej fosfatazy lizozomalnej (FKL) badano w skraw­kach kryostatowych wg metody Burstone'a w modyfikacji Barki. Od­czyny immunohistocherniczne na zawartość PAP, PSA i CEA oraz cy-tokeratyny (CK) i antygenu błonowego nabłonka (MEA) wykonano we­dług poprzednio opisanej metody (11).

Analizę nabłonka przewodów gruczołowych przeprowadzono przy po­większeniu 600 X, oceniając nabłonek stu przestrzeni gruczołowych. Po­szczególne rodzaje zmian nabłonka, oceniane według kryteriów Mc Nea-la i Bostwicka (10), przedstawiliśmy jako wykres średnich arytmetycz­nych dla ogółu badanych chorych.

WYNIKI

Wiek chorych wahał się od 47 do 82 lat (średnio 64 lata). Ciężar gru­czolaków wynosił od 34 do 84 g (średnio 51 g).

Histologicznie obserwowano wyraźnie odgraniczone, miejscami torbie­lowato poszerzone cewy wysłane nabłonkiem gruczołowym.

Cytoplazma nabłonka zawierała nierównomiernie rozmieszczone ziar­nistości barwiące się na niebiesko metodą błękit Alcianu-PAS, pojedyncze komórki u podstawy cew gruczołowych dawały dodatni odczyn argento-filny. Nabłonek gruczołowy i podścielisko były wyraźnie rozgraniczone ciągłą błoną podstawną. Obfite, miejscami szkliwiejące podścielisko z tkanki włóknistej i włókien mięśniowych gładkich wykazywało ognisko­we skupienia granulocytów wielopłatowych lub limfocytów.

Nabłonek cew gruczołowych przedstawiał rozmaity obraz morfolo­giczny. Prawidłowy nabłonek wyścielał część cew, nabłonek pozostałych cew wykazywał dysplazję I, II i III stopnia (ryc. 1, ryc. 2, ryc. 3).

Liczba podziałów komórkowych zależała od stopnia dysplazji; w dys­plazji I i II stopnia stwierdzano podziały w nielicznych komórkach, w dysplazji III stopnia występowały one w każdej cewie gruczołowej. Cewy gruczołowe wysłane nabłonkiem o różnym stopniu dysplazji były roz­mieszczone nierównomiernie, a częstość zmian nabłonka gruczołowego niejednakowa (ryc. 4). Najczęściej nabłonek ten był prawidłowy lub wy­kazywał dysplazję I stopnia. Dysplazję III stopnia, spotykaną często w sąsiedztwie nacieków komórkowych podścieliska, obserwowaliśmy tylko u 54 spośród 106 badanych; częstość jej nie przekraczała 25,0% cew gruczołowych. W 10% cew gruczołowych stwierdzono metaplazję płasko-nabłonkową.

Reakcje na zawartość PAP i PSA (ryc. 5) oraz na aktywność FKL dały silnie dodatni, rozlany odczyn cytoplazmy, niezależnie od zmian na­błonka gruczołowego. Odczyn na zawartość CEA wypadł dodatnio w nie­licznych komórkach, na powierzchni zwróconej do światła cew, jako ziarnistości cytoplazmy, bądź w błonie podstawnej.

Komórki nabłonka gruczołowego tworzyły niewielkie skupienia' w preparatach cytologicznych; cechował je zbliżony kształt i wielkość oraz okrągłe lub owalne jądra o drobnogrudkowym rysunku chromatyny. Reakcje immunocytochemiczne na zawartość PAP, PSA i CK wypadły dodatnio w cytoplazmie komórkowej; odczyn na zawartość CEA stwier­dzano tylko w pojedynczych komórkach (ryc. 6).

Ultrastruktura gruczołowego rozrostu oraz prawidłowego stercza nie wykazywały istotnych różnic. Na uwagę zasługiwały liczne, drobne i elek­tronowo gęste ziarnistości w cytoplaźmie komórek i w świetle przewodów . gruczołowych, rzadziej materiał wydzielniczy tworzył lite, kuliste twory.

DYSKUSJA

Obserwowany rozrost mięśni gładkich podścieliska stercza może wy­nikać z podwyższonego poziomu estrogenów, który odgrywa podstawową rolę w patomechaniźmie guzkowatego rozrostu (3). Zmiany nabłonka gruczołowego były różnorodne. Metaplazja płaskonabłonkowa może wy­nikać z działania estrogenów (6), natomiast znaczenie dysplazji nabłonka gruczołowego pozostaje zagadnieniem otwartym. Zmiana ta towarzyszy rozrostowi guzkowatemu i rakowi stercza ale w raku jest ona częstsza i bardziej nasilona (10). Nie wiadomo jednak czy dysplazja nabłonka gru­czołowego stercza przechodzi w raka i czy jest zmianą odwracalną. Ist­nienie jej zdaje się jednak wskazywać na heterogenność komórek nabłon­ka niejednakowo podatnych na oddziaływanie różnych czynników. Dys­plazja nabłonka gruczołowego stercza może wynikać z zaburzeń wydzie­lania hormonów płciowych, natomiast transformację nowotworową mogą powodować inne czynniki (5). Wydaje się więc celowym, aby chorych z guzkowatym rozrostem stercza, u których stwierdzono dysplazję trakto­wać jako grupę zwiększonego ryzyka i poddać ich szczegółowej obserwa­cji. Obecność ziarnistości sekrecyjnych w cytoplaźmie nabłonka gruczoło­wego stercza wskazuje na intensywne właściwości wydzielnicze. Cyto­plazma zawiera również kwaśne śluzowielocukrowce. Reszty węglowo­danowe nabłonka gruczołowego zmieniają się zależnie od wieku, co może wynikać z działania androgenów (1). Nabłonek gruczołowy stercza poza FKL (2) zawiera również PAP oraz PSA, będące jego swoistymi marke­rami (2, 7, 12), natomiast CEA, CT i MEA nie są antygenami swoistymi jedynie dla nabłonka gruczołowego stercza (9). Odczyny na zawartość PAP i PSA wypadały intensywnie w cytoplaźmie komórek nabłonka gru­czołowego w badaniach histologicznych i cytologicznych (2, 8).

Wtórne obserwacje mogą potwierdzić przydatność oceny aspiratów punkcji cienkoigłowej do diagnostyki morfologicznej stercza.

piśmiennictwo

  1. 1. Abel P.D., Leathem A., Aylott A., Henderson D., Williams G: Carbohydrate residues in non-malignant prostatic epithelium as reveale by lectins. Urol. Res., 1987, 15, 3, 173. ? 2. Aumuller G., Pohl C, Van Etteri R.L., Seitz J.: Immunohisto-chemisfcry of acid phosphatase in the human prostate: normal and pathological, Virehovs Arch. (Cell. Pathol.), 1981, 35, 249. ? 3. Bartich G., Rohr H.P.: Die Be­deutung des Stromas bei der Pathomorphogenese der menschlichen Prostatahyper-plasie. Akt. Urol., 1979, 10, 137. ? 4. Bentz M.S., Cohen C, Demers L., Budgeon L.R.: Immunohistochemical demonstration of prostatic origin of metastases. Urology, 1982, 19, 6, 584. ? 5. Catalona W.J.: Prostate cancer. Grune and Stratton, Orlando, 1984. ? 6. Epstein N.A.: Prostatic biopsy. Cancer, 1976, 38, 5, 2078. ? 7. Friedman W., Stef­fens J., Lobeck H.: Immunohistochemische Diagnose des metastasierenden Prostatakarzinoms. Onkologie, 1984, 7, 6, 337. ? 8. Friedman F., Steffens J? Lobeck H., Blumcke S., Nagel R.: Immunohistochemical demonstration of tumorassociated an­tigens in prostatic carcinomas of yarious histological differentiations, Eur. Urol., 1985, 11, 52. ? 9. Heyderman E., McBrown B., Richardson T.C.: Epithelial mar­kers In prostatic, bladder and colorectal cancer: an immunoperoxidase study of epithelial membrano antigen, carcinoembryonic antigen and prostatic acid phos­phatase. J. Clin. Pathol., 1984, 37, 1363. ? 10. Mc Neal J.E., Bostwick D.G.: Intra­ductal dysplasia: a premalignant lesion of the prostate. Hum. Pathol., 1986, 17, 64. 11. Niezabitowski A., Stachura J.: Immunohistologia stan obecny i perspektywy, Pat. Pol., 1985, 36, 4, 342. ? 12. Sesterhenn J., Mostofi F.K., Davis C.J.: Immuno-pathology of prostate and bladder tumours, w książce: Immunocytochemistry in tumor diagnosis. Rusco, Martinns, Nijhoff Publ. Boston?Dordrecht?Lancaster, 1985, 337. ? 13. Strohmenger P.: Prostata-Adenom, Prostata-Karzinom Z. allg. Med., 1980, 56, 1711.