PTU - Polskie Towarzystwo Urologiczne

Ocena porównawcza badań histopatologicznych i cytologicznych w rozpoznawaniu raka stercza
Artykuł opublikowany w Urologii Polskiej 1983/36/1.

autorzy

Karol Stąpor, Jadwiga Kużnicka, Andrzej Eichelkraut, Leszek Jeromin, Andrzej Prelich, Jerzy Wiśniewski, Jacek Sosnowski, Zbigniew Janiak
Klinika Urologii Instytutu Chirurgii Akademii Medycznej w Łodzi
Kierownik Kliniki: doc. dr tab. med. L. Jeromin
Dyrektor Instytutu: doc. dr hab. med. H. Zalech
Zakład Diagnostyki Laboratoryjnej Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego
im. M. Kopernika w Łodzi
Kierownik: dr med. J. Kuźmicka
Zakład Patomorfologii Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego im. M. Kopernika w Łodzi
Kierownik: lek. med. A. Eichelkraut

streszczenie

Omówiono technikę wykonywania biopsji i badań cytologicznych stosowaną w Klinice Urologii AM w Łodzi. Przedstawiono wartość ba­dań cytologicznych i histopatologicznych w rozpoznawaniu raka ster­cza na podstawie analizy 300 biopsji przezodbytniczych.

Raki stercza stanowią problem nie tylko terapeutyczny, lecz także diagnostyczny. Podstawą zastosowania odpowiedniego sposobu leczenia jest zaszeregowanie chorego do stadium rozwoju nowotworu ?stage" i określenie zróżnicowania komórek nowotworowych ?grade". Badanie palcem przez odbytnicę należy do najważniejszych badań u chorego na nowotwór stercza, aczkolwiek jest ono tylko wstępne, orientacyjne i na­leży poprzeć je badaniem histopatologicznym (1, 2, 3, 5, 6, 8, 9, 10). Tkankę nowotworową pobiera się do badania histopatologicznego przy pomocy różnego rodzaju igieł do biopsji, np. Vim-Silvermana, Turner--Warwicka, Menghiniego oraz ?Tru-Cut" do jednorazowego użytku, lub igły Franzena do cienkoigłowej biopsji aspiracyjnej (2, 3, 9, .11). Mate­riał do badania można pobrać na drodze przezodbytniczej, kroczowej, przezpęcherzowej oraz przezcewkowej elektroresekcji (1, 2, 3, 6, 7, 8, 9, 11). Przezodbytniczą biopsję stercza pierwszy raz wykonał Astraldi w 1925 r., ale z powodu komplikacji po tym zabiegu, metodę tę zarzu­cono (2). W Klinice Urologii AM w Łodzi wycinki z guza stercza na drodze przezodbytniczej pobiera się od 1970 roku.

Badania cytologiczne w raku stercza wprowadził Ferguson w 1930 roku (1, 8, 11). Udoskonalił je Franzen i Giertz w 1960 roku (1). Mate­riał do badań cytologicznych pobiera się drogą biopsji aspiracyjnej cien­koigłowej. Z pobranego materiału wykonuje się rozmaz na odtłuszczo­nym szkiełku, utrwala go i barwi. Znane i stosowane są dwie metody utrwalenia i barwienia preparatów: utrwalenie na wilgotno w mieszaninie alkoholu i eteru i barwie­ nie metodą Papanicolaou lub hematoksyliną i eozyną, wysuszenie rozmazów z następowym barwieniem wg metody May- -Grünwald-Giemzy.

Obie metody dają równie dobre wyniki. Prawidłowa ocena cytologicz­na wymaga dużego doświadczenia cytologa. W badaniu cytologicznym opieramy się głównie na ocenie jądra komórkowego; a zwłaszcza struk­tury chromatyny jądrowej, obecności dużych napęczniałych jąderek i zmian cytoplazmy pojedynczych komórek. Ustalenie prawidłowego roz­poznania jest możliwe wg Epsteina w 90,0% badań (5, 12). Prawidłowo pobrany i oceniony materiał cytologiczny jest równie miarodajny, jak badanie histopatologiczne, jednakże ustalenie stopnia zróżnicowania ko­mórek nowotworowych jest niezwykle trudne.

Celem naszej pracy było porównanie trafności badań cytologicznych rozmazów i histopatologicznych wycinków pobieranych ze stercza u cho­rych z podejrzeniem raka gruczołu krokowego.

METODYKA BADAŃ

U chorych z klinicznie stwierdzonymi zmianami rozrostowymi ster­cza pobierano wycinki drogą przezodbytniczą w znieczuleniu dożylnym propanididem (evipan). Przed zabiegiem, dnia poprzedniego wieczorem, wykonywano lewatywę. Z reguły nie podawano leków wyjaławiających przewód pokarmowy ani leków mających za zadanie zapobiec zakaże­niu układu moczowopłciowego. Chorego układano w pozycji ginekolo­gicznej i pod kontrolą palca wprowadzonego do odbytnicy pobierano wy­cinek z podejrzanego miejsca. Igła, którą wykonujemy biopsję stercza, jest igłą o przekroju 1,8 mm, z dorobionym mandrynem, do pobierania wycinków miąższowych. Połączona jest ona ze szczelną strzykawką, w której wytwarza się podciśnienie. Wycinek po pobraniu i odcięciu igłą zostaje wessany do strzykawki. Uzyskuje się cylindry tkankowe długoś­ci około 3?5 mm. Część wycinka utrwalono w 10,0% formalinie i ba­dano histopatologicznie, natomiast z pozostałej części i treści zawartej w strzykawce wykonywano rozmaz na szkiełku podstawowym, utrwalo­no i barwiono oraz oceniano cytologicznie.

Ocenę preparatów histopatologicznych przeprowadził dr A. Eichel-kraut w Zakładzie Patomorfologii Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego im. M. Kopernika w Łodzi oraz konsultował prof. dr hab. med. L. Woź­niak, kierownik Zakładu Onkologii AM w Łodzi. Od roku 1978 każdo­razowo określano stopień złośliwości nowotworu wg trzystopniowej kla­syfikacji Mostofiego. W latach 1974?1979 rozmazy cytologiczne utrwa­lano na sucho i barwiono sposobem May-Grunwald-Giemzy. Ocenę cy­tologiczną dokonała dr med. J. Kuźmicka z Zakładu Diagnostyki Labo­ratoryjnej Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego im. M. Kopernika w Ło­dzi. Od 1979 roku preparaty utrwalano na mokro w mieszaninie 96,0% alkoholu i eteru w stosunku 2 : 1 i następnie barwiono hematoksyliną i eozyną. Oceny cytologicznej dokonał dr A. Eichelkraut.

WYNIKI BADAŃ

W Klinice Urologii Instytutu Chirurgii AM w Łodzi w latach 1974? 1981 pobrano wycinki stercza na drodze przezodbytniczej do badań hi­stopatologicznych i cytologicznych u 300 chorych. Potwierdzenie raka stercza w badaniu histopatologicznym uzyskano u 159 chorych, co sta­nowi 53,0% oraz badaniu cytologicznym u 98 chorych, co stanowi 32,7'/o. Szczegółowe dane zawarte w tabeli I.

Poza rozpoznaniami pewnymi, uzyskano także wyniki budzące po­dejrzenie raka stercza. Szczególnie często uzyskiwaliśmy podejrzane ba­dania cytologiczne. Wszystkie podejrzane wyniki badań zebrano w ta­beli II.

Sumując wyniki pewne i podejrzane, uzyskano rozpoznanie histopa­tologiczne raka stercza u 168 chorych, co stanowi 56,0% oraz w bada­niu cytologicznym u 122 chorych, co stanowi 40,7%.

OMÓWIEtNIE WYNIKÓW BADAŃ.

Potwierdzenie histopatologiczne u chorych z podejrzeniem raka ster­cza uzyskano w 56,0%, co jest zgodne z doniesieniami w piśmiennictwie. Świadczy to o konieczności wielokrotnej weryfikacji histopatologicznej zmian w sterczu sugerujących proces nowotworowy przed przystąpie­niem do leczenia. Tak duża rozbieżność w badaniach klinicznych i histo­patologicznych może być wynikiem kwalifikowania chorych do biopsji ze zmianami zapalnymi lub innymi, sugerującymi proces rozrostowy. Badania cytologiczne potwierdziły rozpoznanie tylko 40,7% chorych, jed­nak zgodność obu metod badań wynosiła 72,6%, tzn. że u 168 rozpozna­nych i potwierdzonych histopatologicznie raków stercza rozpoznanie cy­tologiczne dodatnie uzyskano u 11 chorych, co stanowi 72,6%. Wartym podkreślenia jest fakt, że każdy wynik dodatni cytologicznie uzyskał po­twierdzenie w badaniu histopatologicznym. Wycinki do badań histopa­tologicznych i cytologicznych wykonywali wszyscy lekarze zatrudnieni w Klinice, a nie jeden lekarz, który mógłby uzyskać większe doświad­czenie w pobieraniu wycinków i utrwalaniu preparatów, a zatem uzy­skane wyniki badań mogą być przeciętną również dla innych oddziałów urologicznych.

DYSKUSJA*

Na podstawie 11-letnich doświadczeń możemy stwierdzić, że droga przezodbytnicza pobierania wycinków z guza stercza jest bardzo wy­godna dla urologa, nieobciążająca chorego i prawie pozbawiona powik­łań. Chory nie wymaga oprócz lewatywy przygotowania antybiotyka­mi, a krótkie znieczulenie dożylne evipanem jest możliwe nawet u bar­dzo ciężko chorych. Kilkakrotnie chorzy gorączkowali w drugi i trzecim dniu po biopsji lub oddawali krwisty mocz i mieli objawy pęcherzowe. Przebicie ściany stercza do cewki lub nawet pęcherza nie jest groźne, wymagało jednak podawania przez kilka dni antybiotyku. Nie obserwo­waliśmy nigdy wszczepienia nowotworu w śluzówkę odbytnicy po biop­sji.

Wydaje się, że badanie histopatologiczne jest w naszej ocenie bada­niem dającym częściej pewne rozpoznanie nowotworu, stercza, umożli­wiające ponadto, jakże ważne ustalenie stopnia złośliwości nowotworu, bez którego nie można prawidłowo leczyć chorego.

Badanie cytologiczne u naszych chorych było mniej dokładne i nie mogliśmy ustalić na jego podstawie stopnia złośliwości komórek nowo­tworowych, co poważnie osłabia wartość tego badania w naszej ocenie. Jednakże szybkość z jaką możemy uzyskać odpowiedź z badania cyto­logicznego, często w ciągu 24 godzin, nie pozwala zrezygnować z tego po­mocniczego badania.

piśmiennictwo

  1. Anderson L., Johnsson C, Brunk U.: Puncture biopsy of the prostate in the diagnosis of prostatic cancer. Scand. J. Urol. Nephrol., 1967, 1, 3, 327.
  2. Astraldi A.: Diagnosis of cancer of the prostate: biopsy by rectal route. Urol. Cutan. Rev., 1937, 41, 421.
  3. Barnes R. W., Niwan C. A.: Carcinoma of the prostate: biopsy and cooservative therapy. J. Urol., 1972, 108, 897
  4. Belehićow J. S.: Role of prophylactic examination of men in the detection of carcinoma of hte prostate. Urol., Nephrol., 1974, 39, 47.
  5. Elisabeth W. Chn., Hoye R. C: The clinical and the cytopathologiist evaluete fine needile aspiiration cytalogy. Acta Cytol., 1972, 17, 413.
  6. Eposti P. L.: Cytologie malignancy grading of prostatic carcinoma by treansrectal aspiration biopsy. iScand. J. Urol. Nephrol., 1971, 5, 199.
  7. Khan A. N.: The effect of routine diigital examination of the prostate on serum acid phasphataes. Brit. J. Urol., 1978, 50, 182,
  8. Kelsey D. M., Kohler F. P., Mac Kinney C. S., Kline T. S.: Outpatient needle aspiration biopsy of the prostate. J. Urol., 1976, 116, 327.
  9. Kohler F. P., Kelsey D. M., Mac Kinney C. C, Kline T. S.: Needle asipration of the prostate. J. Urol. 1977, 118, lOlffl.
  10. Lent V., Me-yer M.: Zur Treffaioherheit der recitalem Palpation bei der Flriiherkennung des Pro-statakrebses. Dtsch. med. Wschr., 1978, 103, 335.
  11. Olszewski K.: Cytologia aspiracyjna cienkodgłowa w diagnostyce inowotiwo-r6w ze szczególnym uwzględnieniem guzów sutka i zimian przerzutowych do węz­łów chłonnych. Studium morfologiczne. Praca habilitacyjna, PAM, Szczecin 1975. ?
  12. Woyke St.: Cytologia w diagnostyce onkologicznej., Pat. Pol., 1973, XXIV, 4, 469.